Ես չեմ կարծում, թե Արցախի հիմնախնդրի լուծման հարցում որևէ էական տարբերության կա այսօրվա իշխանությունների և Լևոն Տեր-Պետրոսյանի մոտեցումների միջև։ Տեր-Պետրոսյանը միակ բանը, որում, այսպես ասած, գովեց այսօրվա նախագահին, հայ-թուրքական հարաբերություններում նրա դիրքորոշումն է։ Դա նշանակում է, որ նրանք այս հարցում վճռական հակասություններ չունեն։

Տարածքները տալու դեպքում, բնականաբար, տեղի կունենա դոմինոյի էֆեկտը, երբ մի տարծք տալու դեպքում հերթով տալու ենք բոլորը։ Այսինքն, ոչ մի խնդիր չլուծելով՝ մենք հայտնվելու ենք ավելի վատ վիճակում՝ վտանգելով հայոց պետականությունը։

Տիգրան Սարգսյանը նորմալ երկրում վարչապետ չպիտի էլ նշանակվեր։ Այդ նա է դրամի փոխանակարժեքի բարձրացման կործանարար քաղաքականության հեղինակը։ Նորմալ երկրներում մարդուն նման հիմարությունների համար պատժում են, այլ ոչ թե պաշտոնը բարձրացնում։

Վարչապետն անում է այն, ինչն իրեն թույլ են տալիս։ Իսկ թույլ են տալիս շատ քիչ բան։ Ինչ վերաբերում է մնացած այն ոլորտներին, որոնք արդեն ուղղված են որոշ մարդկանց բիզնեսը հարստացնելուն, ապա, այո՛, ինչն իրեն պարտադրում են, նա ստիպված անում է։

Ցանկացած համաձայնագրի ստորագրում հնարավոր է միայն միջազգային լուրջ ճնշումների դեպքում։ Այլ պարագայում այդ գործընթացը ձախողման է դատապարտված, որովհետև Հայաստանի և Ադրբեջանի նախագահները, վստահաբար, չեն կարող ձեռք բերված պայմանավորվածությունները «վաճառել» սեփական հասարակություններին։ Նրանք երկուսն էլ հասկանում են, որ կողմերի շահերին չհամապատասխանող լուրջ խնդիրներ կան, հետևաբար խնդիրը դառնում է անլուծելի։

Բանակցությունների այսպիսի արագացված տեմպերի համար խթան հանդիսացավ հայ-թուրքական տխրահռչակ «ֆուտբոլային» դիվանագիտությունը։ Թուրքիան լեգիտիմ իրավունք ստացավ՝ ակտիվորեն միջամտել Արցախյան հիմնախնդրի կարգավորմանը։ Այդ արագացումը խոչընդոտում է մեզ, քանի որ այս պահին ցանկացած առաջարկ, որ բերվի, լինելու է ոչ հայանպաստ։ Իսկ ոչ հայանպաստ պայմանը նշանակում է ուղղակի անվտանգության խնդիր Լեռնային Ղարաբաղի համար։ Անվտանգության խնդիր ԼՂ-ի համար՝ ուղղակի նշանակում է անվտանգության խնդիր ՀՀ-ի համար։

Նույնիսկ մեկ շրջանի հանձնումն ունենալու է անդառնալի հետևանքներ Արցախի, Սյունիքի, ի վերջո՝ Հայաստանի անվտանգության համար՝ հարցականի տակ դնելով հայկական պետականությունը։

Շատ հավանական է, որ ստորագրվի, թեև արտասովոր ոչինչ էլ չի լինի, եթե չստորագրվի։ Հատկանշականն այլ բան է՝ մեզնից կախված չէ ստորագրում-չստորագրումը։ Ամեն ինչ կախված է Ադրբեջանից։ Ստորագրեց՝ ստորագրելու ենք, չստորագրեց՝ չենք ստորագրելու։ Ցավոք սրտի, այս հանգամանքը համահունչ է բանակցային ողջ գործընթացին, երբ հայկական կողմից վաղուց արդեն անակնկալներ չեն լինում։ Այս պահին ամեն ինչ կախված է Ադրբեջանից ու միջնորդներից։

Պատկերացրեք՝ համաձայնում են, որ Ղարաբաղը միանում է Հայաստանին կամ անկախ է և միջանցք ունի Հայաստանի հետ։ Ո՞վ է վաղը պատասխան տալու, երբ Ադրբեջանը պատերազմ սկսի, և իրեն արդեն պետք չէ այսօրվա պաշտպանական շրջանները հաղթահարելով՝ մտնել Հայաստան։ Իրեն պարզապես պետք է 5 կմ այդ միջանցքի վրա հարձակվի և կտրի այդ միջանցքը։ Ղարաբաղը մեկուսանում է Հայաստանից և մեկ-երկու ամիս հետո կապիտուլացվում է։ Ինչպե՞ս կարելի մոմի լույս վառել և ռոմանտիկ ձևով որոշել ժողովրդի ճակատագիրը։ Մենք սխալ քաղաքականություն ենք վարում, և բանակցային ռազմավարությունը պետք է արմատապես փոխվի, այլ ոչ թե այս նույն ճանապարհով փորձենք հասնել հաջողության։

Ընդհանրապես, քաղաքական դաշտում միշտ էլ գերիշխում են երկու բևեռներ, և մնացած ուժերն ավելի երկրորդական դեր են ստանձնում։ Սակայն այն, որ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը շարունակում է մնալ երկրորդ բևեռ, արդեն այնքան էլ միանշանակ չէ։ Հիմա Լևոն Տեր-Պետրոսյանն այդ երկրորդ բևեռում մնալու շատ բարդ խնդրի առջև է կանգնած։ Այս իմաստով, կարծում եմ, որ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի և կոնգրեսի հնարավորություններն առաջիկա տարիներին ոչ թե ավելանալու, այլ պակասելու են։

Մեր կառավարությունը, կարծես թե, հույսով նստած սպասում է, որ Ռուսաստանում նավթի գները կբարձանան, ԱՄՆ-ում ճգնաժամը կհաղթահարվի, անշարժ գույքի գները կբարձրանան, շինարարությունը նոր թափ կառնի, և մենք կվերադառնանք այն նույն իրավիճակին, որն ունեինք։

Իշխանական համակարգում որոշում ընդունողների և պատասխանատվություն կրողների հասարակական-կրթական ցենզը, ես չեմ խոսում՝ պարզապես կրթական ցենզի մասին, բավական ցածր է։

Փառք Աստծո, որ 1991թ. ընտրություն տեսել եմ, հանրաքվե տեսել եմ։ Ես տեսել եմ, թե ինչ է արդարությունը։ Բայց հիշում եմ նաև, որ 1995թ. խորհրդարանական ընտրությունների ժամանակ առաջին անգամ եղան կրակոցներ։ Ես ամեն ինչը շատ լավ հիշում եմ։

Մեր արտաքին գործերի նախարարը ճանաչողական այցերով շրջում է աշխարհով։ Իհարկե, դա դրական եմ համարում։ Բայց վատ չէր լինի՝ նրան առաջին հերթին ծանոթացնեին Հայաստանի հետ։ Էդվարդ Նալբանդյանը բավական լուրջ կերպով կտրված է Հայաստանի իրականությունից։ Անհասկանալի է, թե նա ի՞նչն է ներկայացնում դրսում։

Դավիթ Հարությունյանը Կիևում՝ մոնիտորինգի հանձնաժողովի նիստում, քվեարկել է այն բանաձևի օգտին, որով Ադրբեջանը չի կարող լինել ժողովրդավար, քանի դեռ նրա տարածքների 20%-ն օկուպացված է։ Այսինքն, նա ընդունում է, որ Ադրբեջանի 20%-ն օկուպացված է։ Գագիկ Մինասյանը Սևծովյան տնտեսական համաժողովում կողմ է քվեարկել այն դրույթին, որ ղարաբաղյան հարցը անջատողական է, Նաիրա Զոհրաբյանը դեմ է քվեարկել ԼՂ անկախության ճանաչման հարցը օրակարգում ներառելուն, իսկ հիմա ԵԽԽՎ-ում Ղարաբաղի անկախության մասին է խոսում։ Իշխանությունները Թուրքիայի նախագահին հրավիրում են Հայաստան՝ ֆուտբոլ դիտելու, ապրիլի 22-ին թուրքերի հետ համատեղ հայտարարություն են տարածում, և այդքանից հետո այդ մարդիկ Զարուհի Փոստանջյանի դեմ ինչ-որ ակցիաներ են սկսում։

Ջավախքը Հայաստանի համար կարևորագույն ռազմավարական գործոն է, որը հակակշռում է Վրաստանի կոմունիկացիոն դիրքին։ Եթե Վրաստանը Հայաստանի համար կարևոր գործոն է՝ որպես տարանցիկ տարածք, ապա Վրաստանի համար Հայաստանը կարևորագույն գործոն է հենց Ջավախքի հարցում։ Ջավախահույությունը կայունության գործոն է։ Եթե Ջավախքում ապակայունացման գործընթացներ սկսվեն, ապա դա կարող է պայթեցնել Վրաստանը։

Այն որ ջավախահայությունը, մեծ հաշվով, զրկված լինելով Հայաստանի իշխանությունների և հայ հասարակության քաղաքական և բարոյահոգեբանական աջակցությունից, պահպանում է հայեցի շունչը՝ խոսում է Ջավախքի հոգու ամրության մասին։

Եթե այս ընտրական բանդիտիզմը չլիներ, իմ վերլուծությունը կլիներ 100%-ով ճիշտ։ Տվյալ դեպքում, 100%-ով ճիշտ դուրս եկավ Ահարոն Ադիբեկյանի վերլուծությունը, որովհետև նրա ներկայացրած թվերը նախօրոք պատվիրված էին, և դրանցում հաշվառված էր հենց այդ լցոնված և գողացված 120 000-130 000 ձայները։