Միջազգային լրատվական գործակալությունները և հայկական մամուլը տեղեկացնում են Օրհան Փամուկի նոր գրքի՝ «Անմեղության թանգարանի» շնորհանդեսի մասին, որ կայացել է երեկ' նոյեմբերի 10-ին, Նյու Յորքում: Հայ հասարակության հետաքրքրությունը գրողի անձի և գործունեության հանդեպ հասկանալի է, բայց ոչ արդարացված:

Ես ներկա էի այդ միջոցառմանը, որ տեղի ունեցավ Նյու Յորքի Քուինս Քոլեջի երաժշտական սրահում' սահմանափակ թվով հանդիսատեսի ներկայությամբ: Դա ոչ թե գրքի շնորհանդես էր, այլ' բովանդակային ներկայացում, որ ուղեկցվեց անձամբ հեղինակի ընթերցումներով և այնուհետև շարունակվեց հարցազրույցով, որ վարում էր ամերիկյան հայտնի հաղորդավար Լեոնարդ Լոպատեն: Հարցազրույցը եզրափակվեց ներկաներից ընդունվող չորս հարցերով միայն, որոնցից մեկի հեղինակը ես էի:

Ուշադիր հետևելով գրողի գործունեությանը, եկել էի այն եզրահանգման, որ Փամուկը, թերևս, գոնե հայկական հարցի պարագայում' այլևս խուսափողական դեր է ստանձնել:

Հայոց ցեղասպանության թեման էր, որ Փամուկին իր երկրից դուրս դիսիդենտի համբավ, իսկ երկրում' սկանդալային գովազդ ապահովեց: Հայկական հարցն էր, որ իր ստեղծած գրականությանը զուգահեռ' Նոբելյան հանձնաժողովի աչքերում դասեց նրան հալածված և տաղանդավոր այլախոհների շարքը, որն իր հերթին նրան դեպի ամենահեղինակավոր այս մրցանակի երկու քաղաքականացված ճյուղերից մեկի' գրականության մրցանակ բերեց: Նոբելյան մրցանակից հետո, թվում է' Փամուկը, ձեռք բերելով միջազգային ճանաչում և անձեռնմխելի հեղինակություն, երբևէ արտահայտած իր մտքերը պաշտպանելու գործում պետք է որ իրեն առավել վստահ զգար: Իր հայրենի Թուրքիայի հարևան երկրում մեկ այլ մրցանակակիր' Շիրին Էբադին, վերադառնալով Իրան' ոչ միայն չկասեցրեց իր գործունեությունը, այլև առավել վստահ սկսեց գործել: Նոբելյան մրցանակից հետո Նյու Յորքից Թուրքիա վերադառնալու վստահություն Փամուկն, անշուշտ, ձեռք բերեց, բայց քաջություն' եթե ոչ ընդարձակելու, գոնե պաշտպանելու իր մտքերը' այլևս չունեցավ:

-Պարոն Փամուկ,-հարցս ուղղեցի նրան ես, - Դուք, հանգուցյալ Հրանտ Դինքի հետ թերևս առաջիններից էիք Թուրքիայում, որ քաջություն ունեցաք խոսելու Հայոց ցեղասպանության մասին և դրանով ինչ-որ առումով մեկնարկը տալու Թուրքիայի որոշակի արդիականացմանը: Սակայն վերջերս կարծես թե մի տեսակ կրավորական դիրք եք ընդունել այդ հարցում: Համենայնդեպս կարծիք կա, որ խուսափում եք այլևս այս թեմային անդրադառնալուց: Արդյո՞ք դա արդյունք է Ձեր հանդեպ նախկինում կիրառված քրեական հետապնդման, կամ գուցե Ձեր լռությունն այլ հանգամանքներո՞վ է պայմանավորված:

Գերազանցապես ամերիկյան լսարանում Փամուկն ակնհայտորեն նման հարց չէր սպասում և ձևացրեց թե այն չի հասկացել: Երբ Լեոնարդ Լոպատեն կրկնեց հարցը' Փամուկն առանց ցեղասպանություն բառն արտաբերելու' նյարդայնացած պատասխանեց.

-Դա ինձ համար նախևառաջ խոսքի ազատության խնդիր էր և հետո' դա իմ կյանքի միակ թեման չէ: Առավել կարևոր խնդիրներ կան: Բացի այդ՝ այս թեմաները պետք է քննարկվեն նախևառաջ թուրք ժողովրդի կողմից:

-Կա՞ն արդյոք օրենքներ, որոնք արգելում են այս կամ այն բանը գրել գրքում,- հարցրեց Լոպատեն:

-Ո՛չ, չկան,- պատասխանեց Փամուկը,- այդպիսի օրենքներ չկան:

-Իսկ արգելքնե՞ր,- շարունակեց Լոպատեն:

-Ավտորիտար համակարգի մնացուկներ դեռ կան Թուրքիայում: Պահպանողական որևէ դատավոր կարող է գործ սկսել, լիբերալ մեկը' կարող է չսկսել: Բայց երկիրը կամաց-կամաց փոխվում է,- եզրափակեց գրողը:

Երբ վայրկյաններ անց Փամուկը հետնադռնով դուրս եկավ բեմից' մի խումբ նյույորքցիներ' ավանդույթի համաձայն' գրողի թանկարժեք գրքերը ձեռքներին, որ նոր էին գնել, դուրս եկան միջանցք' նրանից ինքնագիր ստանալու: Փամուկը, անտեսելով իր ընթերցողներին, արագ մտավ առաջին իսկ պատահած սենյակը, ապա իր շքախմբի անդամներից մեկին խնդրեց միջանցք հրավիրել շենքի անվտանգության աշխատողներին: Դեռատի մի քանի աղջիկնեի ու տղաների ժամանելուց հետո միայն հռչակավոր գրողը դուրս եկավ և արագ' առանց գլուխն անգամ դեպի իրեն սպասող երկրպագուներին թեքելու' ռոք աստղի պես հեռացավ: Նյու Յորքում, որտեղ համաշխարհային հռչակ ունեցող աստղերը ստիպված են ամենահամեստ կեցվածք ընդունել և որտեղ երկրպագուներին չարձագանքելը ամենհիմար տպավորություն կարող է թողնել, Փամուկի' շոու բիզնեսին չպատկանող մտավորականի պահվածքը ներկաների կողմից ընդունվեց որպես վիրավորանք: Մեքենա նստելիս ինձ մոտեցավ հանդիսականների մի փոքրիկ խումբ.

-Մենք Փամուկին ճանաչում էինք միայն իր գրքերից: Հիմա' Ձեր հարցի շնորհիվ,  գիտենք նրա իսկական էությունը: Շնորհակալություն:

-Փամուկն իմ հերոսը չէ,-պատասխանեցի ես,- ձեզ ևս շնորհակալություն:

Հուսով եմ այսուհետ ոչ միայն Նյու Յորքի վերնախավի մի փոքրիկ հատվածը, այլև հայ հասարակությունն այլևս առավել զգուշավոր կլինի իր համար հերոսներ ընտրելու հարցում:

Հայկ Ա. Մարտիրոսյան

Նյու Յորք