Հարցազրույց «Հյուրիեթ Դեյլի Նյուզ» լրատվական գործակալության հայազգի լրագրող Վերջիհան  Զիֆլիօղլիի հետ

-Այսօր Թուրքիայի քաղաքական, հասարակական շրջանակներում  սահմանի բացման հարցում ի՞նչ տրամադրություններ կան։

-Լավ տրամադրություններ չկան, քանի որ Ադրբեջանի գործոնը իրենց համար շատ ավելի կարևոր է։ Իբրև լրագրող ես կարծում էի, որ հայ-թուրքական սահմանը շուտով կբացվի, դրա հավանականությունը համարում էի 80%: Բայց տեսանք, որ Ադրբեջանի գործոնը շատ ավելի կարևոր է, քան Հայաստանի հետ հարաբերություններ ունենալու։  Թուրքիայի համար Հայաստանը իջեցված վարագույր է և այդ վարագույրը բացելը, ըստ ինձ, դժվար է։ Պատահական չէ, որ Թուրքիան բարձրացնում է ղարաբաղյան հակամարտության, Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության, ցեղասպանության հարցերը։

-Ինչո՞վ է պայմանվորված Ադրբեջանի ազդեցությունը Թուրքիայի վրա։

-Ես քաղաքականության մարդ չեմ և կարող եմ միայն ասել, որ Ադրբեջանն ու Թուրքիան միմյանց ընկալում են իբրև երկու թուրք համայնք։ Եթե չեմ սխալվում' Դեմիրելի օրոք մեկնակեցին  «Մեկ ազգ, մեկ մշակույթ» մշակութային միջոցառումները, որոնք այսօր այլ երանգներ էլ ունեն։ Ադրբեջանի հետ համագործակցությունը խորանում է, և այն Թուրքիայի համար ավելի կարևոր է' քան Հայաստանը։ Ընդհանրապես աշխարհի կերպարն է փոխվում։ Ռուս-վրացական պատերազմի և ընդհանրապես կովկասյան գործընթացներով պայմանավորված' Թուրքիան ցանկանում է մեծացնել իր ազդեցությունը տարածաշրջանում և այդ առումով չենք կարող ասել թե ապագայում ինչպիսի՞ն կլինի Կովկասի պատկերը։

-Սահմանի բացման հարցում Թուրքիան Հայաստանի առջև նախապայմաններ է դնում։  Որքանո՞վ է հավանական, որ այս քաղաքականությունը վերանայվի։

-Շատ քիչ է հավանական, որ Թուրքիան կհրաժարվի նախապայմաններից։

-Փաստորեն դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատումն ու սահմանի բացումը մոտ ապագայում բացառու՞մ եք։

-Իմ կարծիքով սահմանը պետք է բացվի, բայց ոչ մեկ, երկու ամսից։ Թուրքիայի քաղաքագիտական մի շարք աղբյուրներ նշում են, որ սահմանը կարող է բացվել, քանի որ դա միայն Թուրքիայի խնդիրը չէ։ Գիտեք, որ այս հարցում կա միջազգային ճնշում Թուրքիայի վրա։ Դա կարող է որոշակի ազդեցություն ունենալ։

-Թուրքիայի քաղաքական շրջանակները կո՞ղմ են սահմանի բացմանը։

-Ոչ։  Բավականին կոշտ տեսակետներ կան Թուրքիայի քաղաքական շրջանակներում՝ հատկապես ընդդիմության մոտ։

-Իսկ Թուրքիայում կա՞  որևէ քաղաքական ուժ, որը կողմ է սահմանի բացմանը, ցեղասպանության ճանաչմանը, ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորմանը չխառնվելուն։

-Փորձագետների, վերլուծաբանների մի հատվածն է, որ Ձեր նշածը ընդունում է։ Սակայն քաղաքական շրջանակներում չեք կարող գտնել մի ուժ, որը ցանկանում է Հայաստանի հետ սահմանը բացել, դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատել։ Գիտեք, որ 1915թ.-ի դեպքերը, երբ ղարաբաղյան հակամարտությունը Թուրքիայի քաղաքական ուժերի համար լուրջ խնդիրներ են, որոն լուծման կարիք ունեն։ Որպես լրագրող կարծում եմ, որ 1915 թ.-ի դեպքերի շուրջ երկու կողմերը պետք է նստեն, վերլուծեն, հասկանան, թե ի՞նչ է տեղի ունեցել։

-Թուրքիայում կա՞ն քաղաքական շրջանակներ, որոնք ղարաբաղյան հակամարտության հարցում, գտնում են, որ Ադրբեջանին պետք է ռազմական աջակցություն ցույց տալ։

-Հնարավոր պատերազմի մասի՞ն է խոսքը։

-Թեկուզ այդ տարբերակը վերցնենք։

-Ռազմական աջակցության մասով ոչինչ չեմ կարող ասել, իսկ ընդհանուր աջակցությունը Ադրբեջանին եղել և մնում է Թուրքիայի քաղաքական շրջանակների ուշադրության կենտրոնում։

-Դուք նշեցիք, որ առաջիկայում ակնկալում եք  հայ-թուրքական սահմանի բացումը։ Այսինքն, կարծում եք, հաշվի առնելով Թուրքիայի նախապայմաններով բանակցելը,   Հայաստանը զիջումների՞ կգնա։

-Չեմ կարող ասել, քանի որ քաղաքակնության մարդ չեմ։ Իբրև լրագրող կարող եմ միայն կանխատեսել, որ Հայաստանը Թուրքիայի հանդեպ իր դիրքրոշումները կարող է վերանայել։

-Թուրքիայի լրատվական դաշտում հայ-թուրքական հարաբերությունների ձևավորման, սահմանի բացման հարցերը, ըստ կարևորության, ո՞ր տեղն են զբաղեցնում։

-Նախորդ տարվանից ծրագիր ենք իրականացնում, որում ընդգրկված են չորս լրագրող Հայաստանից, չորսը՝ Թուրքիայից։  Նյութեր ենք պատրաստում, որոնք ներկայացվում են տեղի մամուլով։ Կան իհարկե լրատվամիջոցներ, որոնք հակահայկական քարոզչություն են իրականացնում, սակայն տպագիր մամուլի զգալի մասը հարաբերությունների կարգավորման վերաբերյալ դրական նյութեր են պատրաստում։ Ընդհանրապես,  Հայաստանի վերաբերյալ տեղեկատվությունը Թուրքիայում գնալով ավելանում է։

-Ինչպիսի՞ն  են  Հայաստանի վերաբերյալ պատկերացումները թուրք հասարակության մեջ և թուրքական մամուլում ։

-Ինչպես, որ Հայաստանը բարձրացնում է ցեղասպանության հարցը, այդպես էլ Թուրքիայում խոսվում է այն մասին, որ հայերն են ջարդերը սկսել։ Կա ուրիշ մի նրբություն։ Անընդհատ շեշտվում է, որ Թուրքիայում աշխատում է  70 հազար Հայաստանի քաղաքացի։ Հայաստանը ներկայացվում է որպես ցածր կենսակերպով, աղքատ, ոչինչ չունեցող երկիր։ Ասեմ նաև, որ նման կարծիքների տարածմանը նպաստում են նաև Թուրքիայում ժամանակավորապես բնակվող հայաստանցիները. նրանք շատ տգեղ տպավորություն են թողնում, ինչը ազդում է Հայաստանի մասին պատկերացումների վրա։ Երբ առաջին անգամ գալիս էի Հայաստան մտածում էի, թե  կարո՞ղ է այնպես լինել, որ ուտելու ոչինչ չգտնեմ Հայաստանում, քանի որ այդպիսի կարծիք կա Թուրքիայում ձևավորված։

-Եվ ինչ, գտա՞ք։

-Գտա (ծիծաղում է)...

Զրույցը վարեց Վախթանգ Մարգարյանը

Մեր զրույցը Վերջիհանի հետ կայացել էր Հայաստանի և Թուրքիայի միջև «ճանապարհային քարտեզի»   ստորագրումից  առաջ