Հարցազրույց Վրաստանի «Ազգայնականության և հակամարտությունների հետազոտման ինստիտուտ» ոչ-կառավարական կազմակերպության ղեկավար Պաատա Զաքարեիշվիլիի հետ: Պ. Զաքարեիշվիլին զբաղվում է հակամարտությունների խնդիրով: Նրա հիմնական թեմաները վրաց-աբխազական և վրաց-օսական հակամարտություններն են: Զաքարեիշվիլիի հետազոտություններում տեղ են գտել նաև ղարաբաղյան հակամարտության հարցերը: Ներկայումս ընդդիմադիր Պ. Զաքարեիշվիլին նախկինում բավական մտերիմ էր Վրաստանի նախագահ Միխայիլ Սահակաշվիլու հետ, սակայն հարցազրույցի ժամանակ գերադասեց այդ մասին չխոսել:

-Ինչպե՞ս եք գնահատում Վրաստանի ներքաղաքական իրավիճակը:

-Այն համարում եմ բարդ, սակայն դինամիկ: Չկա ճահճացում, կա մշտական շարժում: Իրավիճակն արտացոլում է Վրաստանի քաղաքական ճգնաժամը, ինչը, որպես այդպիսին, բացասական երևույթ չէ' ճգնաժամից կարելի է դուրս գալ, ճգնաժամն աղետ չէ: Համաշխարհային հանրությանը վրա է հասել տնտեսական ճգնաժամը, բայց ճիշտ ախտորոշելու և վերլուծելու պարագայում կարելի է դրանից նաև օգուտ քաղել: Երբ իշխանության շրջանում ակնհայտորեն պակասում է երկիրը կառավարելու ներուժը, ապա եղած խնդիրները միայն ավելանում ու բարդանում են: Այդ ֆոնի վրա հասարակության մեջ փոփոխությունների ցանկություն է առաջանում, և հասարակության այդ ցանկությունը պատրաստ են բավարարելու քաղաքական շատ կուսակցություններ: Կա որոշակի դինամիկա, և հասարակությունն այժմ գտնվում է նախընտրականի պես մի իրավիճակի մեջ: Ավելի ճիշտ, ընտրությունները դեռևս հայտարարված չեն, սակայն կա նախընտրական որոշակի ենթատեքստ, և գարնան կողմերը Վրաստանում, հնարավոր է, տեղական ինքնակառավարման մարմինների արտահերթ ընտրություններ անցկացվեն, որոնք կարող են քաղաքականացվել, իսկ Թբիլիսիի քաղաքապետի աթոռի համար պայքարը կարող է լուրջ փորձություն դառնալ վրացական ժողովրդավարության համար:

-Իսկ ինչպե՞ս եք գնահատում իշխանության գալու ընդդիմության հնարավորթյունները ոչ միայն քաղաքապետի ընտրություններում:

-Բավական բարձր: Ամենայն հավանականությամբ՝ այժմ պայքար է սկսվելու քաղաքապետարանի համար: Եթե Թբիլիսիի քաղաքապետի ընտրություններում հաղթի ընդդիմությունը, ապա նա առավելություն կստանա, թեև կարծում եմ, որ ընդդիմությունը այլ նպատակներ ևս ունի այլ քաղաքներում ու շրջաններում: Դժբախտաբար, Վրաստանը դառնում է ավելի ու ավելի ուրբանիզացված պետություն: Մարդիկ ավելի ու ավելի են կուտակվում քաղաքներում, թեև երկիրն ագրարային է: Ավաղ, տնտեսական ճգնաժամի հետևանքով մարդիկ ձգտում են դեպի քաղաքներ, և պետության ճակատագիրն այժմ որոշվում է քաղաքներում։ Այստեղ ոչ մի բնականոն բան չկա, սակայն սա իրականություն է: Այս ֆոնի վրա, կարծում եմ, որ Թբիլիսիից բացի, պայքար կընթանա նաև այլ քաղաքների համար, սակայն դրանցում ընտրում են ոչ թե քաղաքապետին, այլ քաղաքային խորհուրդներ: Այնտեղ, իհարկե, քաղաքականացվածությունն ավելի քիչ է լինելու, բայց դա կերևա Թբիլիսիում: Այժմ բանակցություններն ընթանում են ընտրական կանոնակարգի շուրջը: Ինչպիսին կլինի կանոնակարգը, ըստ այդմ էլ հնարավոր կլինի դատել, որովհետև ընդդիմությունը պահանջում է, որ քաղաքապետ ընտրվելու համար առաջին փուլում ացողիկ շեմը լինի 50%։ Այսինքն քաղաքապետ դառնա նա, ով կհավաքի 50%+1 ձայն: Եթե ոչ ոք այդքան ձայն չի հավաքի, ապա պետք է երկրորդ փուլ անցկացվի: Իշխանություններն էլ կտրականապես դեմ են 50%-ին և առաջարկում են 30%-ը, քանի որ երաշխիք ունեն, որ 30%-ն իրենք կարող են անցնել: Ընդդիմության առաջարկած տարբերակն ավելի ժողովրդավարական է, քանի որ ներկա պայմաններում հնարավոր թեկնածուներից ոչ ոք երբեք 50%-անոց շեմը չի հաղթահարի: Իսկ ահա երկրորդ փուլում ընդդիմությունը լուրջ հնարավորություններ է ստանում, ինչը, բնականաբար, չի ցանկանում իշխանությունը: Այս շաբաթվա դինամիկան ցույց կտա, թե տոկոսային որ շեմն է օրենքի ուժ ստանալու, և միայն դրանից հետո կարելի կլինի խոսել հնարավորությունների մասին: Ամեն ինչ կախված է այս տասը օրերից:

-Համարու՞մ եք արդյոք, որ օգոստոսյան իրադարձություններից հետո Վրաստանի ընդդիմությունն ու իշխանությունը համակերպվեցին Աբխազիան և Հարավային Օսիան կորցնելու հետ:

-Ո՛չ, նրանք չեն համակերպվել, սակայն հասկանում են իրավիճակի բարդությունը, այսինքն հասկանում են, որ կորուստը կարող է տեղի ունենալ: Համակերպվելու համար շատ քիչ ժամանակ է անցել: Սա նման է մի իրավիճակի, երբ մարդը վթարի է ենթարկվում, նա դեռևս ողջ է, սակայն բժիշկները վստահ չեն՝ կփրկե՞ն նրան, թե՞ ոչ: Պետք է ժամանակ անցնի, վերակենդանացման ընթացքը բժիշկներին կօգնի որոշել՝ հիվանդը լավանո՞ւմ է, թե՞ վատանում: Շատ քիչ ժամանակ է անցել, և դեռևս վաղ է ասել, որ մենք կորցրեցինք այդ տարածքները, ինչպես նաև վաղ է ասել, որ ոչ մի բան չի պատահել, ամեն ինչ կարգին է, և մենք այդ տարածքները կպահպանենք: Պետք է անցնի մոտ չորս տարի, որ բացվեն նոր հորիզոններ' ինչպես հասկանալու համար, թե մենք ինչ կորցրեցինք, այնպես էլ դրանց պահպանումը հասկանալու համար: Կարծում եմ, որ այդ տարածքները կարելի է հետ բերել, եթե Վրաստանը բռնի իրական ժողովրդավարության ուղին և համակրելի դառնա աբխազների ու օսերի համար, երբ նրանք տեսնեն իրականում վստահելի, անվտանգ և ժողովրդավարական Վրաստանն ու այդ ամենը չունեցող՝ բռնապետական, ագրեսիվ և վտանգավոր Ռուսաստանը: Ահա երբ որ լինեն այդպիսի Վրաստան ու այդպիսի Ռուսաստան, կարծում եմ, որ առաջին հերթին այդ ժողովուրդների և ապա' տարածքների վերադարձման հնարավորությունները մի քանի անգամ կավելանան: Սակայն, Ռուսաստանին համարժեք  բռնատիրական կարգը պահպանելու դեպքում ավելի լավ է ուժեղ բռնատիրությունը, քան այն բռնատիրությունը, որն այժմ' ի դեմս Սահակաշվիլու, գոյություն ունի Վրաստանում: Կարծում եմ, որ ամեն ինչ դեռ արջևում է, և մենք դեռևս հնարավորություն ունենք այդ ժողովուրդների համար համակրելի երկիր դառնալու:

-Վրաստանում կա՞ն ուժեր՝ ընդդիմադիր կամ իշխանական, որոնք պատրաստ են Ռուսաստանի հետ ճանապարհների բացման միջոցով Վրաստանի բարգավաճումն ապահովել՝ համակերպվելով  Աբխազիան և Հարավային Օսիան կորցնելու հետ: Այսինքն հողերը տան, որ լավ ապրեն։

-Ոչ, ոչ, ոչ, ոչ: Ի՞նչ եք ասում։

-Պարո՛ն Զաքարեիշվիլի, թեև հայ-վրացական հարաբերություններն իրականում բարեկամական են,  այնուամենայնիվ որոշակի լարվածություն գոյություն ունի: Ինչո՞վ է այն բացատրվում: Դա իշխանությունների վարած քաղաքականության հետևա՞նք է, թե՞ վրաց ժողովուրդը իշխանությունների կողմից ինչ-որ  խարդավանք է տեսնում, մասնավորապես, Ջավախքի վերաբերյալ:

-Կարծում եմ, պատճառն ինչպես Վրաստանում, այնպես էլ առհասարակ մեր երկրներում, տարածաշրջանային քաղաքականության բացակայությունն է: Դժբախտաբար, Հայաստանի և Ադրբեջանի հարաբերություններում ամեն ինչ հասկանալի է, այստեղ երկու պետությունների մերձեցմանը խոչընդոտում է Ղարաբաղի հարցը։ Այդ ֆոնի վրա Վրաստանը կարող էր ավելի ազատ ու դինամիկ քաղաքականություն վարել մեզ մոտիկ այդ պետությունների նկատմամբ: Վրաստանը կարող էր լինել տարածաշրջանային հարցերի լուծման ուղղությամբ ավելի բաց ու հասանելի երկիր, օրինակ, բացելով սահմանները, ինչը կթոթոփեր լարվածությունը Հարավային Կովկասում: Եթե Թուրքիան կարող է ազդել որոշ գործընթացների վրա, ապա ինչո՞ւ դա չի կարող անել Վրաստանը, որի հետ Հայաստա՛նն էլ, Ադրբեջա՛նն էլ, սկսած դեռ Խորհրդային Միության տարիներից, ունեն բարեկամական հնամյա հարաբերություններ: Բազմաթիվ պահեր ցույց են տալիս, որ Վրաստանը տարածաշրջանային իրական ու արժանի քաղաքականություն վարելու հնարավորություններ ուներ: Ավաղ, մենք դրանք բաց թողեցինք: Սահակաշվիլին մի քանի անգամ Հայաստանի նկատմամբ պարզունակ ու կոպիտ, իսկ գլխավորը' անհիմն հայտարարություններ թույլ տվեց՝ իբր Հայաստանի տնտեսությունն ամբողջապես քանդված է, այնինչ Հայաստանում տնտեսությունը շատ ավելի լավ վիճակում է, քան Վրաստանում: Երբ նման հայտարարություններ իրեն թույլ է տալիս պետության առաջին դեմքը, ապա դա արժանի է ամենախիստ քննադատության, և պարզ է, որ նա չունի տարածաշրջանային որևէ քաղաքականություն, ավելին' նա վարում է հակատարածաշրջանային քաղաքականություն: Այս ֆոնի վրա ես շատ ուրախ եմ, որ Հայաստանը դրսևորում է հանգստություն և ձգտում է պահպանել բարեկամական, բարիդրացիական հարաբերություններ, ինչը երևում է ամենուրեք: Երբ Սահակաշվիլին այցելեց Երևան, իրեն նույնիսկ Հայաստանի կարևոր Պատվո շքանշան շնորհեցին, և Վրաստանում բոլորը զարմացած էին դրանով: Գուցե դա հայկական հատուկ քաղաքականություն է, թեև տարօրինակ, բայց և բարիդրացիական: Ինչ վերաբերում է Ջավախեթիին, ապա այստեղ իրավիճակը, իհարկե, կատարյալ չէ, սակայն կառավարելի է: Վրաստանի իշխանությունը տեսնում է, որ այստեղ կարող են որոշակի բարդություններ ծագել, ուստի և որոշակի ներդրումներ է իրականացնում: Այնտեղ ճանապարհներ են կառուցում, ենթակառուցվածքն է զարգանում, այսինքն միջոցառումներ են անցկացվում, որոնք Ջավախեթիի բնակչությանը պետք է օգնեն վրացական պետության մեջ իրեն ավելի արժանի և ներգրավված զգալու համար:

-Այն փաստը, որ Ջավախքը ղեկավարվում է Վրաստանի հատուկ ծառայությունների կողմից, չի՞ ավելացնում հայ-վրացական հարաբերություններում առկա լարվածությունը:

-Ցավոք, հատուկ ծառայությունների կողմից ղեկավարվում է ոչ միայն Ջավախեթին, այլև ամբողջ Վրաստանը: Պարզապես դուք դա տեսնում եք Ջավախեթիի միջոցով, իսկ մենք' ամբողջ Վրաստանի: Դա մեր խնդիրն է: Այդ փաստն անհանգստացնում է ինձ թե՛ Ջավախեթիի, թե՛ ամբողջ Վրաստանի առումով:  Ո՛չ տարածաշրջանի նահանգապետը, ո՛չ շրջանի ղեկավարը, ո՛չ ոք ղեկավար չէ, եթե հատուկ ծառայություններն այլ կարծիք ունեն: Դրա պատճառով նրանք մշտապես իրականացնում են սեփական քաղաքականությունը: Դա, իհարկե, սարսափելի է և աննորմալ, բայց փաստ է: Հենց այդ պատճառով է, որ Վրաստանին սպառնում է վերը իմ կողմից նշված քաղաքական ճգնաժամը: Երբ երկրում չկա խոսքի, արտահայտվելու ազատություն, երբ մարդիկ վախենում են հայտնել իրենց կարծիքը, սկսվում են խոսակցությունները խոհանոցներում, այն էլ՝ շշուկով, և այլն: Հատուկ ծառայությունները կարծես ներթափանցել են ամենուր: Իշխանությունը տարածում է լեգենդներ, թե իբր գաղտնի լսում է բոլորին, ու թեև բոլորին լսելն անհնար է, բոլորը համոզված են, որ դա այդպես էլ կա: Դա ձեռնտու է իշխանությանը։ Ակնհայտ է՝ հասարակությունն ահաբեկված է, ու երևի թե Ջավախեթիում ևս նման զգացողություն կա:

-Վրաստանն իսկապե՞ս ցանկանում է ՆԱՏՕ-ի անդամ դառնալ, թե՞ դա միայն իշխանության ցանկությունն է:

-Մինչ օգոստոսյան իրադարձությունները՝ Վրաստանի բնակչությունն անկեղծորեն սպասում էր ՆԱՏՕ-ին անդամակցելուն, սակայն, դժբախտաբար, այդ սպասումները չիրականացան: Բոլորը, չգիտես ինչու, կարծում էին, թե ՆԱՏՕ-ին անդամակցելով՝ մենք կլուծենք տարածքային բոլոր խնդիրները, թե ՆԱՏՕ-ն մեր փոխարեն կլուծի բոլոր հակամարտությունները, սակայն այդ ինքնախաբեությունն անհետացավ: Հասարակությունը կարծում էր, թե ՆԱՏՕ-ն պետք է մեր կողքին պատերազմեր Ռուսաստանի դեմ, քանի որ մենք ուզում էինք դառնալ այդ կազմակերպության անդամ: Երբ նման բան տեղի չունեցավ, հիասթափություն առաջացավ, և այսօր ՆԱՏՕ-ի մասին գրեթե ոչ ոք չի խոսում, բոլորը հասկացել են, որ այն շատ հեռու է, և այսօրվա խոսակցության թեմա չէ:

Զրույցը վարեց՝ Արփի Բեգլարյանը