Հունվարի 26-ին կանադական հեղինակավոր «Embassy» շաբաթաթերթում տպագրվել էր անգլիացի լրագրող Գվին Դայերի՝ «Քծնելով հայերին» հոդվածը, որտեղ վերջինս քննադատել էր Ֆրանսիայում ընդունված օրինագիծը և կասկածի տակ առել հայկական կոտորածների՝ ցեղասպանություն լինելու փաստը, ենթադրելով, որ դրանք եղել են «քիչ պարբերական և ոչ կազմակերպված»։ Թարգմանաբար ձեզ ենք ներկայացնում Կանադայի Հայ ազգային կոմիտեի անդամ, սփյուռքահայ մտավորական Փոլ Դոուզջյանի՝ նույն շաբաթաթերթում տպագրված պատասխան հոդվածը։  

«Embassy» ամսագրում տպագրված իր վերջին հոդվածում հայտնի բրիտանացի լրագրող Գվին Դայերը նշել է, որ «բառերը նշանակություն ունեն»։

Քչերը կպնդեն հակառակը։ Բառերը պակաս նշանակություն չունեն, քան փաստերը։ Դժբախտաբար, նույն հոդվածում պարոն Դայերը չի փորձում անգամ ձեռնարկել առաջին աշխարհամարտի ընթացքում հայերի վիճակի վերաբերյալ առկա գրականության և փաստացի տվյալների համապարփակ լուսաբանում։

Պարոն Դայերը հոդվածում պնդում է, որ սպանությունների հետևում կանգնած դրդապատճառը կարևոր է զանգվածային սպանությունները որպես ցեղասպանություն որակելու համար։ Հետևաբար, ըստ նրա, Հոլոքոստը պետք է տարբերվի մյուսներից։ Նա շարունակում է փաստարկը, նշելով, որ եթե «վերջնական լուծման» համար գոյություն ուներ նացիստական ծրագիր, ապա հայկական դեպքը «քիչ պարբերական և հավանաբար ոչ կազմակերպված» էր։

Ես մանրամասն բանավեճի չեմ բռնվի այս բոլոր փաստարկների շուրջ, քանի որ առկա են բազմաթիվ աշխատություններ թեմայի շուրջ. Այնուամենայնիվ, թույլ տվեք վկայակոչել որոշ փաստեր, որոնք կհերքեն այս փաստարկների արժանահավատությունը։

1878-ին Բեռլինի պայմանագիրը կոչ էր արել թուրքական իշխանություններին իրագործել անհրաժեշտ քայլեր «հայերի անվտանգությունը երաշխավորելու համար», այդպիսով ընդունելով, որ կար սպառնալիք նրանց անվտանգությանը։

Թուրքական իշխանությունները կազմակերպեցին հայերի զանգվածային կոտորածներ 1894-96 թթ-ին, երբ Օսմանայան Թուրքիայով մեկ մոտավորապես 300.000 հայեր կոտորածի ենթարկվեցին։

Դրանից ընդամենը մեկ տասնամյակ հետո Ադանայի կոտորածները խլեցին 30.000 անմեղ հայերի կյանք։ Երիտթուրքերը արտոնեցին, կամ ինչպես շատերն են հավատում, անուղղակիորեն կազմակերպեցին այս զանգվածային սպանդը, որն անգլիացի պատմաբան Բենսոնը կոչեց «փորձարարական»։

Մեկ այլ փաստաթուղթ, որը հաստատում է մինչև կոտորածների սկիզբը երիտթուրքերի ցեղասպան ծրագրերի առկայությունը, 1914 թվականի դեկտեմբերին ներկայացված այսպես կոչված «Տասը պատվիրաններն» էին։

1915 թվականի մայիսի 27-ին ընդունված «Տեղահանման մասին» թուրքական օրենքը բանակին բացարձակ իշխանություն էր տալիս կամայականորեն կոտորել հայերին։

Ակնհայտորեն, ոչ ոք չէր կանխատեսում հարյուր հազարավոր հայերի տեղահանում, առանց զանգվածային մահեր պատճառելու։ Ավելին, բացի «Տասը պատվիրանների» առաջին հոդվածից, որը ավելի շուտ մահապատիժ է, քան վերջնական հանգրվանի ծրագիր, վերաբնակեցման որևէ այլ ծրագիր գոյություն չուներ։

Այս ամենը հաստատում է թուրքական պետության տրամադրվածությունը, երիտթուրքերի վարչակարգի ժամանակ կամ դրանից առաջ, լուծել Հայկական հարցը հայերի կոտորածների և ֆիզիկական բնաջնջման միջոցով։