ՀՀ կառավարության նախաձեռնած «Առողջության համապարփակ ապահովագրության» ներդրման գործընթացը հասարակության շրջանում բազմաթիվ հարցեր է առաջացրել, փորձագետներն արդեն այսօր բարձրաձայնում են ներդրվող համակարգի ռիսկերի մասին:

Սոցիալական այս խոշորագույն ծրագրի բացերի մասին Panorama.am-ը զրուցեց «Առողջության իրավունք» իրավապաշտպան ՀԿ համանախագահ Անուշ Պողոսյանի հետ:

Panorama.am-Խնդրում եմ մասնագետի դիտակետից գնահատեք ներդրվող «Առողջության համապարփակ ապահովագրության» համակարգը:

Ա. Պողոսյան-Եթե մենք ընդունում ենք այս օրենքը, ապա բազմազան հարցեր են առաջանում՝ կապված հետագա գործառույթների հետ, որոնք, ես վստահ եմ, չեն բերելու շահառուների գոհունակության ցուցանիշի բարձրացմանը, որովհետև նախագծում բազմաթիվ խնդիրներ կան, որոնց պատասխանը օրենքով չի նախատեսված, ընդունված փաստաթղթում ամրագրված չէ, ինչը հետագայում և՛ կառավարման տարբեր տեսակի խնդիրների, և՛ տարբեր տեղերում ու փուլերում առողջապահական ծառայության մատուցման որակի իջեցման է հանգեցնելու: Պարզ ասած՝ այն համակարգը, որն ունենք այս պահին առանց ապահովագրության, էականորեն չի փոխվելու և բնակիչն իր առողջապահական ծառայություններում դեպի դրական փոփոխություններ առանձնապես չի տեսնի:

Panorama.am-Որո՞նք են օրենքի հիմնական բացերը:

Ա. Պողոսյան-Նախ օրենքում հստակեցված չէ ծառայությունների փաթեթը, միայն ասվում է, որ հետագայում լիազոր մարմինը մշակելու է այդ փաթեթը: Նախագծում ընդամենն առանձնացած է հիվանդանոցային, արտահիվանդանոցային ծառայությունները: Դրանց մասով մանրամասնեցումներ չկան, թե որ կոնկրետ փաթեթների շրջանակներում ապահովագրական ինչ ծառայություններ են փոխհատուցվելու: Երկրորդ՝ դեղորայքի հետ կապված հղում է տրվում «Դեղերի մասին» օրենքին և ասում է, որ դեղորայքի տրամադրման ցանկերը փոխհատուցումները և այլն, սահմանելու է լիազոր մարմինը, այսինքը՝ Առողջապահության նախարարությունը: Հիմա էլ այդ դեղորայքները լիազոր մարմինը սահմանում է: Այսօր ել մենք ունենք հատուկ ցանկեր, որոնցից բնակչությունը միշտ դժգոհ է, որովհետև այս պահին առողջապահական համակարգում գոյություն ունի դեղորայքների բիոէկվիվալենտության խնդիր և ստիպված հիվանդը չի վերցնում իրեն հասանելիք դեղորայքը և գնում դեղատնից առնում է բրենդային պրեպարատը, քանի որ, էլի եմ կրկնում, գոյություն ունի բիոէկվիվալենտության խնդիր:

Այդ առումով էլ հիվանդների կյանքում առանձնապես ոչ մի բան չի փոխվի: Մյուս խնդիրը, որ հայեցակարգում դրված է, հստակ ցուցանիշներն են, որոնք նախատեսվում է կարճաժամկետ և երկարաժամկետ հատվածում հասնելու համար: Բայց այդ թիրախները ովքեր են ուսումնասիրելու, ինչ վերլուծություն են արվելու, պարզ չէ, քանի որ այսօր մենք չունենք որակի չափորոշիչներ, ունենք ընդամենը որակի հետ կապված ռազմավարական ծրագրի հաստատում: Այսինքը՝ մենք չունենք առոջապահության հետ կապված հստակ չափորոշիչների հաստատումներ առողջապահության լիազոր մարմնի՝ նախարարության կողմից: Հետևաբար՝ գնահատել ծառայության որոկը մենք չենք կարողանալու:

Մյուս խնդիրը վեճերի հետ է կապված՝ շահառուի, բժշկական հիմնարկի, դեղատան և ստեղծվող հիմնադրամի հետ կապված վեճերի խնդիրն է: Անհասկանալի է, թե ինչպես են այդ վեճերը լուծվելու: Օրենքում ասվում է, որ շահառուն երկու ամսվա ընթացքում կարող է դիմել հիմանդրամի հանձնախմբին, վերջինս պետք է վեճերը 10-օրյա ժամկետում լուծի, կարող է լուծել նաև 20-օրյա ժամկետում, բայց այդ որոշումների կայացման օրենսդրական հիմքերի մասին ոչինչ չի ասվում: Այսինքը՝ այստեղ մենք ունենում ենք հստակ սուբյեկտիվության խնդիր:

Ամենակարևորը՝ Հիմնադրամն անկախ մարմին չի դառնում, ճիշտ է նախագծում և օրենքում գրված է ինչ-որ տարբեր տեսակի հանձնախմբեր են լինելու, բայց մյուս կողմից լինելու է հիվանդների իրավունքների պաշտպանության առումով հասարակական կազմակերպությունների, կամ մասնագիտական ասոցիացիանրի ներգրավվածություն, որրոնց պահանջները որոշում է Առողջապահության նախարարությունը:

Այսօր մի օրինագիծ, նախագիծ է շրջանառվում, որով ուզում են, որ բժշկական ասոցիացիաները և հասարակական կազմակերպությունները իրենց աշխատանքի թույլտվությունն ամբողջությամբ ստանան Առողջապահության նախարարությունից:

Ստացվում է, որ այս ամբողջ համակարգում անկախ մարմիններ չենք ունենում և հիմնադրամի ղեկավարումը հոգաբարձուների խորհրդում կատարվելու է Առողջապահության նախարարության կողմից և ասոցիացիաներն են ենթարկվելու նախարարության տարբեր տեսակի չափորոշիչներին: Այստեղ մենք ունենում ենք հստակ համատեղ ինչ-որ մի մարմնի ենթակայությամբ աշխատող ծառայություն, որը, պարզ է՝ բերելու է տարբեր տեսակի շահերի համընկնման՝ ի վնաս շահառուի:

Անհասկանալի է, որ օրենքի նախագծի գրեթե 50 %-ի մեջ նկարագրված է հիմնադրամի կառուցվածքը: Ինչո՞ւ են հիմնադրամի կառուցվածքը հաստատում օրենքով, եթե այսօր բոլոր գերատեսչությունների, օրինակ՝ Առողջապահության նախաարության կառուցվածքը հաստատում է կառավարությոնը: Օրենքի անունը դնում ենք «Ապահովագրության մասին», բայց նրանով հաստատում ենք հիմնադրամի կառուցվածը, աշխատանքային իրավունքները, աշխատանքային պարտականությունները և այլն:

Խնդրահարույց օրենք է և խնդիրը պետք է տարբեր հարթակներում բարձրացվի և հասկացվի, որ այն պետք է լրամշակվի և ամբողջությամբ վերանայվի:

Այստեղ սահմանափակ բյուջեի մասին էլ է խոսվում, որ, օրինակ, դեղորայքի սահմանված գնից ավել գումարը հիվանդը փոխհատուցում է իր գրպանից, կամ այն ծառայությոնները, որոնք ապահովագրական ցանկում չկան, նույնպես հիվանդը փոխհատուցում է իր գրպանից: Այսինքը՝ կա ծառայությունների սահմանափակ ծավալ:

Նաև հերթագրումների խնդիրն է կարևորը, երբ, օրինակ, հիվանդն այսօր գնում է որևէ հետազոտության և նրան հերթագրում են մի քանի ամիս հետո, օրինակ՝ նոյեմբերին, այսինքն այսօրվանից մինչև նոյեմբեր ուռուցքով հիվանդը պետք է սպասի իր հետազոտության հերթին:Վստահաբար ասում եմ, որ մենք հերթագրման այդ խնդիրն ունենալու ենք, քանի որ օրենքը չի կարգավորում այդ խնդիրները:

Կարևոր խնդիեր է նաև հիվանդանոցների ընտրությունների հարցը: Օրենքում ասվում և կարմիր գծով անցնում է սկզբունքը, որ համապարփակ առողջապահությունը տրամադրվելու է Առողջապահության նախարարության ընտրած հիվանդանոցներին, արտահիվանդանոցային ծառայությանը, ինչպես նաև դեղատներին: Մենք գիտենք, որ ՀՀ-ում լիցենզիաները տրվում են անժամկետ և բոլոր դեղատները, հիվանդանոցային և արտահիվանդանոցային ծառայությունները նույն կարգով են լիցենզավորվում: Հարց է առաջանում, թե ինչպես է արվելու իրենց ընտրությունը: Ամենակարևորը՝ մենք խախտում ենք Հիվանդի՝ բժշկական հաստատություն ընտրելու սահմանադրական իրավունքը: Այսինքը, օրենք ընդունողները կատարելու են հիվանդի հստակ ուղղորդում, նրան ասելու են՝ պետք է բուժվես այս հիմնարկում, որովհետև այստեղ ունենք համապարփակ ապահովագրությամբ փոխհատուցում: Նաև հասակնալի չէ, թե ինչպես է գոյացել այդ 164 հազար դրամը, որն ամրագրված է օրենքում:

Panorama.am-Փաստորեն ստեղծվում է ապահովագրական հսկայական ֆոնդ, որը կառավարելու է մի հիմնադրամ, որն էլ գործելու է Նախարարության ներքո, այստեղ կոռուպցիոն ռիսկեր չկա՞ն:

Ա Պողոսյան- Իհարկե կա, եթե մի ծառայությունների մատուցումը , որպես մի գլոբալ ծրագիր երկրի սոցիալական իրավիճակի կտրուկ փոփոխության համատեքստում, ղեկավարվում է նույն մարմնի կողմից, այն արդեն իսկ կոռուպցիոն ռիսկեր է պարունակում: Արդեն իսկ ապահովագրական համակարգում՝ տարբեր տեսակի հանձնախմբերում, հիմնադրամում չուեննք անկախ մարդիկ, որոնք պաշտպանեն և՛ հիվանդի, և՛ բժշկական օգնություն ու սպասարկում մատուցող հիմնարկների շահերը՝ բոլոր նրանց, որոնք մտնելու են այդ ցանկերը և նրանց, որոնք չեն մտնելու: Այս դեպքում նաև հարց չի տրվելու, թե վերջիններս ինչո՞ւ չեն մտնելու համապարփակ ապահովագրման համակարգ: Ինչպես երկար տարիներ եղել են սիրելի հիմնարկներ, որոնց տրվել է բավականին մեծ քանակությամբ պետպատվերներ և այն շարունակվում է առայսօր, ինչի մասին նաև ԶԼՄ-ները գիտեն և անընդհատ անդրադառնում են, այնպես էլ այս օրենքի շրջանակներում է լինելու:

Շահերի բախումը և կոռուպցիոն ռիսկերն ամբողջությամ գեներացվելու են մեկ տեղ: Բայց ամենակարևոր առաջին պայմանն անկախ մարմնի ստեղծումն է: Այն պետք է գործի բացառապես անկախության սկզբունքով, որպեսզի շահերի բախումներ չլինեն:

Սա ֆինանսական բարեփոխում է, և ինձ համար, անկեղծ ասած, հասկանալի չէ, թե ինչու է ֆինանսական բարեփոխումով զբաղվում բացառապես Առողջապահության նախարարությունը: Քննարկումներից պարզ է դառնում, որ Ֆինանսների նախարարությունը առանձանապես գոհունակություն չի հայտնում և դրական կարծիք չունի այս նախագծի վերաբերյալ, այն դեպքում, երբ մենք խոսում ենք ֆինանսական բարեփոխման մասին, ազգաբնակչության վրա դնում ենք ֆինանսական բեռ: Ամենակարևորը, հայեցակարգում առողջապահական ցուցանիշներ և թիրախներ են դրվում, որոնք պետք է բարելավվեն, բայց հայսկանալի չէ , թե ինչպես և երբ ենք գնահատելու այդ բարելավումը:

Այսինքը՝ մենք 10 տարի Հայաստանի յուրաքանչյուր բնակչից ուզելու ենք 164 հազար դրամ փող, վերջում՝ 10 տարի հետո հայտարարելու ենք՝ գիտեք, մենք թիրախների չենք հասել, ջնջում նորից ենք ստեղծում, և բնակիչը հարց է տալու, թե ինքը ինչու է վճարել: Խնդիրներ կան: