Դեկտեմբերի 24-ին կայացած առցանց ասուլիսի ժամանակ ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հնչեցրեց մի շարք տեսակետներ եւ պնդումներ, որոնք բազմաթիվ հարցեր առաջացրեցին հասարակության, քաղաքական գործիչների եւ քաղաքագետների շրջանում։ NEWS.am-ի թղթակիցը մեկնաբանությունների համար դիմեց Արցախի Հանրապետության ԱԳՆ ղեկավար Դավիթ Բաբայանին։

-Փոխվե՞լ է արդյոք Արցախի վերաբերմունքն իր ապագայի նկատմամբ։

-Արցախի Հանրապետության բնակիչները ոչ մի կերպ չեն փոխել իրենց վերաբերմունքը իրենց ապագայի նկատմամբ, ադրբեջանա-ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման, սկզբունքներն եւ մոտեցումները։ Մենք ինքներս եւ միայն մենք ինքներս ենք կորոշմկենք մեր ապագան։ Մեր մոտեցումը հետեւյալն է՝ մենք երբեք չենք լինի Ադրբեջանի կազմում։ Սա առաջինը։ Երկրորդ՝ մենք երբեք չենք հրաժարվի մեր պատմական տարածքներից, որոնք ներկայումս օկուպացված են Ադրբեջանի կողմից։ Կարգավիճակի խնդիրը կա, եղել է եւ կմնա բանակցային գործընթացի առանցքային թեմաներից մեկը։ Այս հարցը երբեք դուրս չի մնացել բանակցային գործընթացից եւ միշտ պետք է մնա դրա օրակարգում։

-Ինչպե՞ս կմեկնաբանեք ԼՂԻՄ-ի հիշատակման համատեքստը։

-Խոսելով Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Մարզի մասին՝ մենք երբեք չենք հրաժարվել նրա քաղաքական եւ իրավական ժառանգությունից։ Ավելին, երբեք չենք հերքել կամ սեւացրել այդ անցյալը։ Սակայն ԼՂԻՄ-ը մեր ժողովրդի ու պետականության համար արդեն անցած փուլ է։ ԼՂԻՄ-ը էվոլյուցիոն ճանապարհով դադարեցրեց իր գոյությունը՝ վերափոխվելով Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության կամ Արցախի Հանրապետության՝ նախկին ԼՂԻՄ-ը Շահումյանի շրջանին եւ Գետաշենի ենթաշրջանին միավորելով։ Դա տեղի ունեցավ 1991 թվականի սեպտեմբերի 2-ին՝ Արցախի Հանրապետության հռչակմամբ, իսկ նույն թվականի դեկտեմբերի 10-ին Արցախի ժողովուրդը համաժողովրդական հանրաքվեով հաստատեց իր կամքը։ Ավելին, Արցախում անցկացվեցին այլ հանրաքվեներ՝ 2006 թվականի սահմանադրական հանրաքվեն, 2017 թվականի երկրորդ սահմանադրական հանրաքվեն։ Արցախի ժողովուրդը եւս մեկ անգամ ընդգծեց անկախ պետականություն զարգացնելու իր վճռականությունը։ Ուստի ԼՂԻՄ-ի ցանկացած հիշատակում, ԼՂԻՄ տերմինը բանակցային գործընթացում, ադրբեջանա-ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման գործընթացում ներառելու փորձերը, պետականության այդպիսի մոդելը որպես Արցախի ապագա դիտարկելը մեզ համար կտրականապես անընդունելի է։ Տարբեր պատճառներով։ Ինչպես արդեն ասացի, դա անցած փուլ է։ Անցած այս փուլի վերակենդանացումը հարված է հասցնում Արցախի Հանրապետության լեգիտիմությանը, նրա կայացմանը, ձեւավորմանը, գոյությանը։ Սա նաեւ խաչ է քաշում Արցախի տարածքային ամբողջականությանը, որի տարածքը ոչ մի կերպ չի համընկնում նախկին ԼՂԻՄ-ի սահմանների հետ։

-Ի՞նչ էին ենթադրում ՄԱԿ-ի բանաձեւերը եւ ԱԽ-ի ներգրավվածությունը գործընթացում։

-ՄԱԿ Անվտանգության խորհուրդը ադրբեջանա-ղարաբաղյան հակամարտության վերաբերյալ չորս բանաձեւ է ընդունել։ Դրանք կապված էին տարածաշրջանում ռազմաքաղաքական իրավիճակի փոփոխությունների հետ, երբ ի պատասխան Ադրբեջանի ագրեսիայի, ԼՂՀ-ն ստիպված էր ամրապնդել իր պետականությունը՝ ազատագրելով մեր պատմական տարածքները։ Ի դեպ, այդ բանաձեւերում ոչ մի տեղ Հայաստանի Հանրապետությունը չի նշվում որպես ագրեսոր, ինչպես փորձում են ներկայացնել Ադրբեջանն ու նրա դաշնակիցները։ Միաժամանակ նշվում է Ղարաբաղի զինված ուժերի մասին։ Այսպիսով, փաստացի ՄԱԿ Անվտանգության խորհուրդը, թեկուզ անուղղակիորեն, ճանաչել է Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության գոյությունը՝ որպես առանձին ռազմաքաղաքական սուբյեկտ։ Ինչ վերաբերում է այս բանաձեւերում տարածքային ամբողջականության ճանաչմանը, ապա հետեւյալ ձեւակերպումն է տրվում՝ ճանաչվում է Ադրբեջանի Հանրապետության եւ այլ պետությունների տարածքային ամբողջականությունը, եւ խաղաղ կարգավորման կոչ է արվում։ «Այլ պետություններ»-ի տակ ենթադրվում է Հայաստանը, եւ ինչու ոչ՝ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը։

Խոսելով կարգավորման գործընթացում ՄԱԿ-ի ներգրավվածության մասին, պետք է նշել, որ ՄԱԿ-ը, հատկապես Անվտանգության խորհուրդը, երբեք չի հավակնել ադրբեջանա-ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման հարթակ լինել։ Ի դեպ, ԵԱՀԿ-ն ստեղծվել է 1994 թվականին՝ Լիսաբոնի գագաթաժողովի ժամանակ, երբ այն ԵԱՀԽ-ից վերածվեց ԵԱՀԿ-ի։ Ավելին, այդ գագաթաժողովում Ղարաբաղը ճանաչվել է որպես հակամարտության կողմ եւ բանակցային գործընթացի կողմ։

-Շատ խոսվեց այն մասին, որ «Ղարաբաղը միայն հայկական կազմավորում չէ», իսկ ի՞նչ կասեք Ադրբեջանից հայ փախստականների մասին։

-Ինչ վերաբերում է ադրբեջանցի փախստականներին եւ այն փաստին, որ Ղարաբաղը միայն հայկական կազմավորում չէ, ապա նման միտք անընդհատ կրկնում է ադրբեջանական կողմը, միայն մեկ տարբերությամբ, որ նրանք մեզ ներկայացնում են որպես եկվոր տարր։ Ուզում եմ ընդգծել, որ փախստականների վերադարձը միշտ դիտարկվել է հետեւյալ համատեքստում՝ հումանիտար հարցերը կարող են լուծվել միայն բոլոր քաղաքական հարցերի լուծումից հետո։ Իսկ փախստականների վերադարձը պետք է համահավասար լինի։ Այսինքն՝ առանց նախկին ԱԽՍՀ-ի՝ Բաքու, Կիրովաբադ, Սումգայիթ եւ այլն, հայ բնակչության վերադարձի, չի կարող լինել ադրբեջանցի փախստականների վերադարձ ԼՂՀ-ում իրենց նախկին բնակության վայրեր։ Այս մոտեցումները հայկական կողմերը միշտ արտահայտել են բանակցությունների ժամանակ։ Գոնե Ստեփանակերտը միշտ չէր մոռանում այդ հարցը բարձրացնել բանակցությունների ժամանակ։ Ես, համենայնդեպս, 1998 թվականից մասնակցել եմ այդ գործընթացին, եւ չեմ հիշում նման որեւէ դեպք։