Այսպիսով, շատ բան դարձավ չափազանց պարզ և բաց. Դրա համար անհրաժեշտ էր հասնել Բրյուսել։ Ըստ էության, հաղորդակցությունների շուրջ քննարկումները ոչ թե պրագմատիզմի և տնտեսական օգուտների, այլ քաղաքական նպատակահարմարության հարթությունում են։

Սա նույնպես նորմալ է, բայց միևնույն ժամանակ պետք է հստակ պատկերացում լինի, թե ով և ինչի համար է վճարում և նաև ինչով: Եթե կոմունիկացիոն լուծումները տնտեսական օգուտ չեն բերում կողմերից գոնե մեկի համար, ապա դրանք ձեռք են բերում միայն քաղաքական նշանակություն։ Հայկական կողմը սկսեց ավելի հաճախ նշել Երասխ-Օրդուբադ-Մեղրի-Բաքու-Ռուսաստան երկաթուղային կապի քննարկվող նախագիծը իրանական երկաթուղի մուտք գործելու, այլ ոչ թե դեպի Ռուսաստան բարենպաստ տարանցման համատեքստում։ Միևնույն ժամանակ, մենք պետք է հասկանանք, որ արցախյան հիմնախնդրի չլուծվածության և Իրանի հետ հաղորդակցության նոր, սեփական, առավել օպտիմալ ուղիների (երկաթուղի, նոր արագընթաց մայրուղիներ և այլն) բացակայության պայմաններում մենք կրկին հայտնվում ենք կախվածության մեջ Ադրբեջանի քմահաճույքներից, որը միշտ կարող է դադարեցնել Հայաստանից իր տարածքով բեռնափոխադրումները։ Մենք կարող ենք Ադրբեջանի հետ քննարկել հաղորդակցությունների ապաշրջափակումը, բայց ինտենսիվորեն և զուգահեռաբար պետք է առաջ տանենք մեր հաղորդակցության օրակարգը Հյուսիս-Հարավ շրջանակներում։

«Միջանցք միջանցքի դիմաց» բանաձևն իր էությամբ ու ծագման բնույթով արատավոր է և անընդունելի, քանի որ այն վերջնականապես կհեռացնի հակամարտող կողմերին բուն արցախյան հիմնախնդրի գլոբալ քաղաքական լուծումից, որտեղ ամենակարևոր խնդիրը Արցախի ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքի հարցն է և Արցախի Հանրապետության վերջնական կարգավիճակը: Հիշեցնեմ կարգավորման երեք հիմնական բաղադրիչները՝ կարգավիճակ, ամուր կապ Հայաստանի հետ և բնակչության անվտանգության երաշխիքներ։ Եվ հետո՝ միջանցքի թեման արդեն իսկ բուն Հայաստանի, նրա տարածքային ամբողջականության և ինքնիշխանության թեման է։

Բայց այսօր իրականությունն այն է, որ Արցախի հարցի ապագա լուծումը մեծամասամբ այլևս Հայաստանի իշխանությունների տիրույթում չէ, բոլոր հիմնական ռեսուրսներն այժմ կենտրոնացված են Ռուսաստանի ձեռքում։ Դատելով բանակցությունների ընթացքից՝ Մերձդնեստրյան մոդելը, կարծես, ամենաօպտիմալ ռուսական ելքն է ստեղծված իրավիճակից։ Սա նշանակում է՝ թողնել հակամարտության քաղաքական լուծումը գալիք սերունդների դատին, իսկ մինչ այդ երկխոսություն և համագործակցություն հաստատել հակամարտող կողմերի միջև և հասնել Արցախի հնարավորինս հայաբնակ վիճակի պահպանմանը, որի բնակչության անվտանգությունը պետք է պաշտպանեն խաղաղապահները։ Երկարաժամկետ ստատուս քվոյի պոտենցիալ տեսանելի արդյունքը կլինի Արցախի «ռուսացումը», որի քաղաքական վերջակետը կդառնա ռուսական պրոտեկտորատը։ Պարզ է, որ թյուրքական կոալիցիան կդիմադրի այս հեռանկարին։

Մենք պետք է պատրաստ լինենք նրան, որ շուտով կարող ենք տեղեկանալ, որ միջպետական սահմանների սահմանազատման և սահմանագծման շրջանակներում Ադրբեջանի պատկերացումներով ստիպված կլինենք զիջել մի շարք տարածքներ։

Քանի դեռ չի հասկացվել, որ Հարավային Կովկասում հայերի պատմական բնակության տարածքի և նրանց թվաքանակի նվազեցման հետևողական քաղաքականությունը գլոբալ կերպով իրականացվում է որպես, այսպես կոչված, Հայկական հարցի ամենաօպտիմալ լուծում, մենք միայն կկորցնենք և կպարտվենք։ Պետք է գիտակցենք, որ այսօր ընդունված որոշումներով կերտվելու է մեր ժողովրդի ու պետության ոչ թե տարիների, այլ առաջիկա տասնամյակների պատմությունը և հեռանկարը։ Շատ դժվար կլինի հետո դրանք փոխել, եթե ընդհանրապես հնարավոր լինի։ Որոշում կայացնողները պետք է գիտակցեն, որ պատասխանատվությունը դրանց համար չի սահմանափակվելու միայն գործող կառավարության կամ քաղաքական մեծամասնության պաշտոնավարման ժամկետով։ Նման որոշումներն ու պատասխանատվությունը չունեն պատմական վաղեմության ժամկետ և դժվար են ջնջվում ազգային հիշողությունից։ Այս համատեքստում է, որ պետք է զգույշ լինել տարածաշրջանում խաղաղության և համագործակցության օրակարգի նկատմամբ, որը հանրային գիտակցության մեջ կարող է նվազագույնի հասցնել հայ ժողովրդի անվտանգության պատմականորեն պայմանավորված սպառնալիքները և, հետևաբար, դաշնակիցների կամ այլ երկրների կողմից դրա ապահովման անհրաժեշտությունը, այսինքն՝ Ռուսաստանի դերը։

Եվ, ի դեպ, հնարավոր նոր պատերազմի մասին։ Հասկանալի է, որ այս թեման ընդամենը առաջիկա հնարավոր կորուստներն ու զիջումները արդարացնելու համար է։ Հիմա պատերազմը ձեռնտու չէ Հայաստանից բացի, նաև Ռուսաստանին։ Ռուսաստանի համար նոր պատերազմը դաշնակցային պարտավորությունների անխուսափելի կատարումն է երկկողմ հարաբերությունների և ՀԱՊԿ շրջանակներում։ Այն նաև Արցախի շփման առաջին գիծն է։ Նման պատերազմը Ռուսաստանի կողմից անխուսափելի կորուստ է և՛ Ադրբեջանի համար արբիտրի կարգավիճակի, և՛ ինտեգրացիոն նախագծերում նրա ներգրավվելու հեռանկարների, և՛ Հայաստանի դաշնակցի։ Պարտավորությունների չկատարման առումով տապալումը հակառուսական տրամադրությունների կտրուկ աճի և Ռուսաստանին Հայաստանից դուրս մղելու վրացական սցենարի անխուսափելի կրկնության հիմքն է։ Հակառուսական շրջանակների համար սա լինելու է նաև թեմայի շարունակությունը՝ ո՞վ, ի վերջո, հանձնեց Ղարաբաղը։

Միաժամանակ գազի հետ կապված խնդիրներ չեն լինի, քանի որ Ադրբեջանն արդեն կտրամադրի այն։ Հայերն ինտենսիվ առևտուր են անելու թուրքերի հետ, էժան բենզին են ներկրելու, թուրքական լոլիկ ու մանդարին ուտելու։ Մեզ մեծ գումարներ կխոստանան նավթի ու գազի տարանցումից: Եվ այս հեռանկարը կարող է թաքնված կերպով գրավել մեր երկրի բազմաթիվ բնակիչների, ովքեր, ամենայն հավանականությամբ, առաջիկա տարիներին մերկանտիլ մահկանացուից չեն վերածվի հայրենասեր քաղաքացու։ Եվ նրանցից շատերին չի հետաքրքրում, թե արդյոք նրանք ապրելու են արժանապատիվ և անկախ պետությունում և հետևաբար ենթագիտակցաբար քվեարկում են բացառապես սեփական բարեկեցության անտեսանելի հեռանկարի համար։ Իսկ հիմնական մեծամասնությունը տանը նստած սպասում է իր ցանկալի առաջնորդի հայտնվելուն։ Եվ նա դեռ չի հայտնվում, քանի որ այն շատ տարբեր է բոլորի համար։

ՀՀ ԱԺ Տարածաշրջանային և Եվրասիական ինտեգրման հարցերի հանձնաժողովի նախագահ,

ԱԺ «Հայաստան» խմբակցության օպատգամավոր Արմեն Գևորգյան