Tert.am-ը հուլիսի 6-ին Հայաստանի վարչապետի պաշտոնակատար Նիկոլ Փաշինյանի և Ռուսաստանի Դաշնության նախագահ Վլադիմիր Պուտինի՝ Մոսվայում կայացած հանդիպման մասին զրուցել է տարածաշրջանային, ռազմական, միջազգային քաղաքական հարցերով ռուսաստանցի փորձագետ Գրիգորի Տրոֆիմչուկի հետ:

-Պարոն Տրոֆիմչուկ, ի՞նչ տպավարութուն ստացաք այդ հանդիպումից․ ո՞րն էր հանդիպման պատճառը, ի՞նչ պայմանավորվածություններ են ձեռք բերվել կուլիսների հետևում։

-Չեմ կարծում, որ կա գաղտնի օրակարգ, որ կուլիսներում կամ հայելու այն կողմում ինչ-որ բան է քննարկվում: Մոսկվան չի պատրաստվում Նիկոլ Փաշինյանի հետ քննարկել նման բաներ: Վերջին ժամանակներս նրա նկատմամբ վստահությունը չի աճել, նույնիսկ հաշվի առնելով արտահերթ խորհրդարանական ընտրությունների արդյունքները: Եվ այս իմաստով գաղտնիքներ չեն մնացել: Մենք տեսանք, որ բարձր մակարդակի հանդիպումից առաջ ԶԼՄ-ը ակտիվորեն քննարկում էին հայ-ադրբեջանական սահմանի՝ ռուս զինծառայողների կողմից պահպանելու թեման: Բայց Ռուսաստանին հազիվ թե պետք լինի Ադրբեջանի հետ բացահայտ առճակատման նման նշան: Միջանցքների հետ կապված, որոնք պետք է անցնեն Հայաստանի տարածքով, և ինչպիսին է օրինակ, «Զանգեզուրը», հատուկ գաղտնիքներ չկան , քանի որ, ըստ նոյեմբերի եռակողմ համաձայնագրի, դրանք պարզապես պետք է լինեն: Եվ Բաքուն այժմ առանձնակի զգոնությամբ է դիտում հայ-ռուսական ցանկացած շարժում: Ուստի հանդիպման հիմնական նպատակը, գոնե Ռուսաստանի Դաշնության կողմից, մակերեսային էր՝ տարածաշրջանը կայունացնելու ցանկություն, այն նոր պատերազմի եզրից դուրս բերելը:

Եվ պատերազմը միանգամայն իրական է: Եվ ոչ միայն տրանսպորտային միջանցքների, այլ նաև չորոշված սահմանների պատճառով: Ռուսաստանն այս առումով շատ բան չունի առաջարկելու, քանի որ մի դեպքում սահմանը չի դառնա Ադրբեջանի սրտով, մեկ այլ դեպքում `Հայաստանի սրտով: Այսպիսով, ըստ սահմանման, Մոսկվան չի կարող ստիպել Հայաստանին Ադրբեջանի հետ խաղաղության պայմանագիր կնքել: Եվ, ընդհանրապես, Փաշինյանն այժմ կարող է ստորագրել ցանկացած բան, բայց հայ ժողովուրդը միշտ ծուռ է նայելու նրան՝ անկախ ընտրությունների պաշտոնական արդյունքներից:

Ռուսաստանի համար իրական խնդիրը այլ է, տնտեսական ոլորտում է, ինչպես Բելառուսի դեպքում․ ինչպե՞ս այժմ «կերակրել» թուլացած Հայաստանը:

-Պարզ է, որ քննարկվում է եռակողմ համաձայնագիրը: Ձեր կարծիքով, ի՞նչն է Ռուսաստանի համար կարևոր այս համատեքստում:

-Ռուսաստանի համար կարևոր է, որ հարգվեն այդ համաձայնագրի բոլոր կետերը, ինչպես համաձայնեցվել են նոյեմբերին: Ռուսաստանին պետք չէ իրավիճակ, երբ Ադրբեջանն ու Թուրքիան ճնշում են գործադրում նրա վրա, և, ինքնստինքյան Հայաստանի վրա`պահանջելով հնարավորինս շուտ կատարել տրանսպորտային միջանցքների հետ կապված պայմանավորվածությունը: Ադրբեջանը շատ ակտիվ է, իր համար նոր վարչատարածքային միավորներ է ստեղծում նոր տարածքներում: Այս իմաստով, ի միջի այլոց, կարելի է տեսնել քաղաքական կրեատիվ, որը Հայաստանը չունի: Այս հարցի ձգձգումն ինքնին թեժացնում է իրավիճակը տարածաշրջանում: Եվ որքան ավելի է ձգվում համաձայնագրի իրականացումը, այնքան այն ավելի դժվար, ավելի վտանգավոր է դառնում: Բավական է պարզապես տեսնել, թե ինչպես է Թեհրանն արձագանքում թուրքական ռազմատեխնիկական գործոնի ուժեղացմանը այն վայրերում, որտեղ նախկինում գոյություն չուներ՝ զգացմունքների աստիճանը հասկանալու համար:

Այսպիսով, Մոսկվայի համար կարևոր է իրականացնել տարածաշրջանի կայունացմանն ուղղված համաձայնագրերը: Բայց որքան բարդ է իրականացման հարցը, այնքան քիչ է կայունությունը: Այս ամենը միասին խոսում է այն հապճեպության մասին, որում ընդունվել են նոյեմբերյան որոշումները, քանի որ չասված մանրամասները կարող են խաթարել ամեն ինչ: Էլ չեմ խոսում բուն Ղարաբաղի կարգավիճակի մասին, որը Բաքվի համար վաղուց գոյություն չունի:

-Ձեր կարծիքով՝ ինչպե՞ս է իրեն պահում Նիկոլ Փաշինյանն այս բանակցություններում: Նա ունի՞ հնարավորություն պաշտպանելու Հայաստանի շահերը:

-Նիկոլ Փաշինյանը, որքան էլ տարօրինակ է, դեռ ունի բավականաչափ լծակներ՝ փորձելու արմատապես փոխել իրավիճակը: Օրինակ՝ դա Երևանի կողմից Ղարաբաղի ինքնիշխանության ճանաչումն է: Օրինակ՝ դա գաղտնի համաձայնագրեր են արևմտյան որոշ երկրների հետ նույն ինքնիշխանության ճանաչման վերաբերյալ: Օրինակ՝ դա ճնշումն է Մոսկվայի վրա՝ Փարիզի նման մեկից ռազմական օգնություն խնդրելու պատրվակով: Եվ այսպես շարունակ:

Միակ հարցն այն է, թե որ պահին Փաշինյանն ի վիճակի կլինի նման կտրուկ քայլերի: Բայց, ինչպես տեսանք, նա բավականին ընդունակ է ցանկացած սրության: Թերևս առայժմ նրա համար կարևոր է մոսկովյան մերժումները կուտակել, որպեսզի հանգիստ հոգով գնա Արևմուտք. մերժումներ ՀԱՊԿ-ի միջոցով և այլն: Ինչպես որոշ այլ փորձագետներ, ես չեմ կարծում, որ Փաշինյանին անկյուն են քշել: Ընդհակառակը, հատկապես նոր անցկացված ընտրություններից հետո, երբ ժողովուրդը, փաստորեն, ներեց Փաշինյանին հայոց պատմության մեջ ամենամեծ ռազմական պարտությունը, Փաշինյանն այժմ կարող է շատ ավելի համարձակ գործել: Այս դեպքում նա պաշտպանում է Հայաստանի՞ շահերը, թե՞ իր որոշ գաղտնի շահեր, այլ հարց է:

-Փաշինյանը մի քանի խնդրանքներ ուներ Պուտինին: Դրանք հիմնականում վերաբերում էին Ադրբեջանի հետ սահմանային իրավիճակին: Ի՞նչ եք կարծում՝ ինչպե՞ս է Պուտինն արձագանքել Փաշինյանի խնդրանքներին:

-Եվս մեկ անգամ շեշտեմ. Ռուսաստանի համար կարևոր է, որ տարածաշրջանում նոր պատերազմ չլինի, քանի որ առկա է ակնհայտ անկայունություն՝ սկսած Բելառուսից, և չասեմ աֆղանական խնդրի սրման մասին: Հետևաբար, Հայաստանի, որպես այդպիսին, ռազմական վրեժխնդրության փափագը պետք է անհանգստացնի Մոսկվային:

Արդյոք Փաշինյանն ի վիճակի՞ է կազմակերպել նման կայունություն՝ մեծ հարց է: Ուստի, Փաշինյանի խնդրանքներն ավարտվում են պաշտոնական հայտարարություններով, օրինակ՝ ՀԱՊԿ ստանդարտ արձագանքով: Փաշինյանը Մոսկվայից ինչ-որ բան խնդրելու համար պետք է հստակ նշաններ ցույց տա, որ ի վիճակի է կառավարել իրավիճակը: Բայց մինչ այժմ դա այդպես չէ: Դա պարզ է դառնում հայ-ադրբեջանական մշուշված սահմանի տարբեր միկրո տարածքներում ադրբեջանական բանակի կանոնավոր առաջխաղացումը դիտելիս: Էլ չենք խոսում այն մասին, որ իր թուլությամբ Փաշինյանը Թուրքիային հրահրում է տարածաշրջանում հետագա կտրուկ ամրապնդման: Լուրջ զրույց՝ նրա բոլոր խնդրանքների մանրամասն դիտարկմամբ, կարող էր լինել միայն ուժեղ Փաշինյանի հետ: Բայց նրա պահվածքն ինքնին որևէ երաշխիք չի տալիս դրա հետ կապված։

-Հաշվի առնելով այս հանդիպումը՝ ի՞նչ եք կարծում՝ ինչպիսի՞ն կլինեն հայ-ռուսական հարաբերությունները Փանինյանի կառավարության հետ:

-Ռուս-հայկական հարաբերությունները դեռևս այնքան կայուն են մինչ այժմ, որ գրեթե կախված չեն այն անձի բնույթից, ով այս կամ այն ժամանակ ղեկավարում է Հայաստանը: Սա է հարաբերությունների ֆունդամենտը: Բայց չի կարելի բացառել, որ ապագայում տարածաշրջանում ռազմաքաղաքական իրավիճակի վատթարացման դեպքում հակառուսական տրամադրությունները կակտիվանան, ինչը կարող են սնուցվել նույն ոչ ֆորմալ համախոհների՝ Փաշինյանի հետևորդների կողմից: Համենայն դեպս, հետևողները բազմիցս նկատել են նման ազդակներ և նույնիսկ սպառնալիքներ, այդ թվում՝ նաև այն հայ հասարակական գործիչների հասցեին, ովքեր բացահայտ աշխատում են Ռուսաստանի հետ: Դեռ կոնկրետ անուններ չեմ տա: Ցավոք, այստեղ բացասական միտումներ կարող են տեղի ունենալ, եթե մենք կանգնենք քաղաքական իրատեսության, այլ ոչ թե ֆորմալ բարեմաղթանքների հիման վրա: