Դերասան Վարդան Պետրոսյանի հարցազրույցը Աթենքի «Հայաստան» լրատուին

-Խնդրում ենք խոսել Վարդան Պետրոսյանի մասին, որպես ընտանիքի հայր և հասարակ քաղաքացի: - Ամուսնացած եմ, ունեմ երկու երեխա, տղաս 24 տաեկան է, աղջիկս` 15: Տղաս երկու օր առաջ որպես գերազանց ուսանող Երևանում ավարտեց համալսարանը, ստացավ դիպլոմ` արտաքին հարաբերությունների մասնագիտությամբ, նա հայտնի է նաև “Հայ սուպեր սթարից” և աշնանը կգնա բանակ` ծառայելու: Աղջիկս, որը շուտով 15 տարեկան կդառնա երազում էր վիպասան դառնալ. անցյալ տարի նկարահանվեց Ֆրանս-հայկական մի Ֆիլմում, որպես գլխավոր դերակատար, այն կոչվում է “Պիանո”, և հիմա իր մոտ առաջացել է դերասանական հակումներ: Կինս, սփյուռքահայ է, Ֆրանսիական թատերական աշխարհի պրոՖեսիոնալ դերասանուհի-ռեժիսոր, նաև թատրոնի դպրոցի ուսուցչուհի, միասին աշխատել ենք Ֆրանսիական թատրոնում և մի քանի բեմադրություններ ենք ունեցել Երևանում: Ընտանիքիս մնացած անդամները` եղբայրներ, քույր, գերդաստան… բոլորը ապրում են Երևանում, ծնողներիս կորցրել եմ վաղուց. Հորս՝ 82 թ., մորս՝ 89 թ.: Հայրս Մանազկերտից էր, 1912 թ., Ցեղասպանության ժամանակ, մազապուրծ եղած, իր մոր հետ հասել են Ալեքսանդրապոլ` Գյումրի: Հայրս մեծացել է ամերիկյան որբանոցում, նրա կողմից ես հարազատներ չունեմ: Մորս պապերը և մեծ պապերը Սալմաստից և Խոյից են: Մորս պապերը երկուսն էլ քահանա են եղել. 1918 թ. երբ թուրքերը եկել են տարածաշրջան երկուսն էլ սպանվել են: Ես ծնվել եմ Երևանում, 1992 թ.-ից գտնվում եմ Փարիզում, Երևանում և աշխատանքիս բերումով, տարբեր երկրներում:

-1992-ին, երբ Փարիզ մեկնեցիք, ի՞նչ էր ձեր առաջին տպավորությունները Սփյուռքից, ի՞նչն էր հետաքրքրական, յուրովի կամ տարօրինակ: - Ես մինչ այդ, այսպես թե այնպես, սփյուռքահայության հետ շփումներ ունեցել էի, ինչ որ չափով ծանոթ էի և երբ մեկնեցի Ֆրանսիա կուզեի ինչ, որ հանդուգն քայլ առնեի և ինձ արդարացնեի: Դժվար ժամանակներ էր, ես իմ ընկերների առաջատարն ու դրոշակակիրն էի, և մտածում էի, որ թողնելով իմ հանդիսատեսը Հայաստանում և դառնալով սփյուռքահայ մի սոխակ, դա ճիշտ չէր լինի: Ոստի մտա Ֆրանսիական թատրոն, փակվեցի և ճգնելով շատ արագ Ֆրանսերեն սովորեցի: Մի տարի անց, արդեն ես Ֆրանսիական թատրոն եմ մտել, իհարկե, շատ ու շատ գործոններ, ծանոթություններ, անձնական հմայք, լեզվի իմացություն… իրենց դերը կատարեցին: Այդպես էլ ես մաս չկազմեցի սփյուռքահայության կյանքում, իհարկե հրավերներ եղան` ելույթների, ճաշկերույթների, հավաքույթների, ես ճիշտն ասած, ինձ մի քիչ հեռու էի պահում, որովհետև մտածում էի, այդ կյանքում մտնելով, որտեղ մտածողությունը, գրեթե անշարժ է, փակված է և գետոյացած, ես ինքս էլ իմ մտածողությամբ կդառնայի այդպիսին, ինչը ինձ թույլատրելի չէր, որպես արվեստի գործիչ: Այդուհանդերձ, ես Սփյուռքի կյանքը ճանաչեցի, կինս սփյուռքահայ է. նրանց ապրած վշտին, ցավին ծանոթ եմ, նրանց բնավորության որոշակի գծերը գիտեմ, ապրել եմ նրանց ապրումները: Իմ մեջ միանգամայն հաղթահարված են հայաստանցի-սփյուռքահայ հասկացողությունները: Աջ ձեռքը ի՞նչ կասի ձախ ձեռքի մասին… Մենք` փարիզահայերս, բեյրութահայերս, թեհրանահայերս, Ամերիկայի, Կանադայի Ռուսաստանի հայերս … նույն մարմնի տարբեր բեկորներն ենք, որ պատմության դաժանությամբ ցրվեցինք աշխարհով մեկ :

-Դուք ձեր ներկայացումներով և հարցազրուցներով, հանդես եք գալիս քննադատություններով և առաջարկություններով. ձեր մոտ նշմարելի է ապագայի նկատմամբ որոշակի լավատեսություն. պարոն Պետրոսյան, այդ լավատեսության համար կա՞ արդյոք պատճառներ, թե դա սուբյեկտիվ ցանկություն է: - Բնականաբար, ամեն մարդ ուզում է իր երազածը տեսնել իրականացած, սա բոլորիս մեջ նստած է, քչերը համարձակություն ունեն դա ասելու, բայց նաև ասեմ, որ մեկ-մեկ իմ ասածների մեջ մարգարեական բաներ են լինում, այնպես որ վախեցեք իմ ասածներից և չկա մի բան, որ ես ասեմ ու չկայանա. դեռևս հիմա միայն իմ ասածների վատ բաներն են կատարվում, բայց պիտի գա ժամանակ, որ լավ բաներ էլ տեղի կունենան. օրինակ ժամանակին առաջարկել եմ մերոնց, որ, միանանք Չինաստանին, չեն լսում, բայց պիտի գա մի օր, և այդպես կլինի, համենայն դեպս, իրենք գալիս են, ավելի լավ է մենք առաջին քայլերը անենք: Ես կես դար ապրած մարդ եմ, և քիչ թե շատ ինչ որ բան սկսել եմ հասկանալ. ես հասկացել եմ մի բան, ինչպես Սոկրատն, որ ոչինչ մենք չգիտենք և մենք ոչինչ չենք կարող ասել ապագայի մասին, մենք կարող ենք վերլուծել, (ուղղակի մենք հայերս շատ ավելի վարպետորեն ենք վերլուծում), անցյալը և անցյալի սխալները, բայց երբ սկսում ենք, քաղաքագիտության և տնտեսագիտության մեջ մարգարեանալ, տեսնում ենք, թե ինչպես չարաչար սխալվել ենք, որովհետև մարդ ի վիճալի չի տեսնել պատմության շարժիչ ուժը` գեներատորը: Նույնն է թատրոնը, մենք տեսնում ենք բեմում կախարդական մի աշխարհ, բայց մենք չգիտենք թե ինչ է կատարվում կուլիսների հետևում: Մենք տեղյակ չենք պատմության այդ գեներատորի մասին… եթե 30 տար առաջ մեզանից մեկը ասեր, որ Ղարաբաղը մերը կլինի, պիտի ասեինք, չէ, սո’ւտ է, և այս հոգով շարունակ եթե մենք վաղվա համար ասենք Վանը մերը պիտի լինի, պիտի ասեն, որ այս մարդը գիժ է, տարեք սրան, որովհետև թուրքական բանակը 650.000 է, ՆԱՏՕ–ն այսքան հազար է … բայց դա կանխատեսելին է և տրամաբանականը, բայց պատմությունը զարգանում է անտրամաբանական և անկանխատեսելի: Դրա համար իմ առաջարկները, մի քիչ ծաղր ու ծանակի է վերածված, և դրա համար էլ, երևի ինչ, որ մարգարեական բաներ ես իմ մեջ ունեմ:

-Մի տեղ ասել եք, «եթե դու հասել ես քաղաքական բարձրունքի, դու արդեն ունես բավականին մութ անցյալ» արդյոք դա նշանակում է անհնա՞ր է ծնվեն քաղաքական այրեր, որ գալիք ընտրությունների փոխարեն, մտածեն գալիք տասնամյակների մասին: - Ես շատ կուզեի, որ այդպես լիներ, բայց ինչպես տեսնում եմ ցավոք սրտի դառն իրականությունը, ցույց է տալիս հակառակը, դրա վառ ապացույցն է, օրինակ, վերջես Նյու Յորքի հյուրանոցում Արժույթի միջազգային հիմնադրամի նախագահ` Դոմինիկ Ստրոս Կանի ձերբակալման պատմությունը. լրատվական միջոցների կողմից աստվածացված, Ֆրանսիայի նախագահության հաջորդ հավակնորդ, տեսեք, հիմա ինչքան էլ ասենք, որ այդ գործը հնարավոր է կազմակերպված լինի, բայց, որ նա իսկական կնամոլ է և դա առաջին դեպքը չէր, սա էլ բոլորը գիտեն: Ուզում եմ ասել, որ ցավը հենց այդտեղ է, որ այսօր քաղաքականության մեջ առաջ գնալու համար մարդը պետք է, որոշակիորեն ինչ որ նորմեր ոտնահարի, ինչ որ բաներ իր մեջ խեղդի: Ինձ կատակով ասում էին, դու ինչու քաղաքականության մեջ չես մտնում, քո հետևից կգան, ես ասում եմ, քաղաքականության և արվեստի մեջ օրենքները տարբեր են, մի տեղ ստախոսությունն է զենքը, իսկ մյուսում` ճշմարտախոսությունը:

-Փոփոխությունը մեզ մոտ հնարավոր կդառնա՞ օրենքի կիրառման հանդեպ խստապահանջությամբ, թե բարոյական արժեքների վերականգնմամբ. որտեղի՞ց սկսել: - Գիտե՞ք, նկատել եմ որ Հայաստանում, մարդկանց ստեղծագործական միտքը զարգացել է օրենքները շրջանցելու ուղղությամբ: Ես համաձայն եմ, որ օրենքը պիտի լինի բոլորի համար, ինչպես, որ բերի Ստրոս Կանի օրինակը, երբ սովորական ոստիկանը գնում է և հզոր քաղաքական գործչին, առանց այլևայլի ձերբակալում և տանում է ոստիկանություն, իմացեք, որ նույն բանը Ֆրանսիայում չեն կարող անել, այդ մասին են խոսում այսօր Ֆրանսիայի լրատվամիջոցները: Իսկ Հայաստանում դա անհնար մի բան է: ԱՄՆ-ում օրենքը բոլորի համար է, ինչպես էլեկտրականությունը` մատդ մոտցրեցիր, հոսանքը կխփի, ուզում ես եղիր հարուստ կամ աղքատ, այսպես պիտի լինի օրենքը: Ես կարծում եմ մարդը մինչև էությամբ չփոխվի, նա անընդհատ օրենքը պիտի շրջանցի: Եթե մեզ համար բերեն Եվրոպայից պատրաստի օրենքներ, դա նույնը կլինի եթե ստեղծենք Քրդստան և Շվեցարիայի սահմանադրությամբ այն ղեկավարենք: Ես կարծում եմ փոփոխությունը, որպես կանոն ներսից պիտի տեղի ունենա: Օրենքի փոփոխությունը ես թողել եմ քաղաքական գործիչներին, իսկ ներքին բարոյական փոփոխությունը` արվեստին: Այստեղ է արվեստի Ֆունկցիան:

-Գաղտնիք չի, որ Հայաստանում ձևավորվել և տիրող է օլիգարխիկ համակարգը. օլիգարխիայի կամայականության պայմաններում, արդյո՞ք հնարավոր է ունենալ նորմալ դատական համակարգ և կայանան նորմալ ընտրություններ: - Մեր հանրապետության առաջին նախագահական ընտրությունները արդար էին, մնացած երեք ընտրությունները արդար չէին: Բոլորը ասում են՝ եկեք, վերջապես գիտակցենք և այդպես սուտ ընտրություններ չի կարելի այլևս բեմադրել, բայց երբ գալիս է պահը, բոլորը սկսում են գնել ձայները: Ըստ իս պետք է, դեռևս անհրաժեշտ է մի շոկային իրավիճակ, որը թույլ տա մարդկանց գնալ ճիշտ ընտրություն կատարելու, ինչպիսին էր վիճակը 90-ականների սկիզբին: Ես չգիտեմ՝ այդ շոկային իրավիճակը ինչպես կստեղծվի, բայց որ կստեղծվի, համոզված եմ:

-Վարդան Պետրոսյան, այսօրվա արվեստի մասին ինչ կասեք: - Ես հիշում եմ, թե ինչ էր 1994-96 թթ. թատրոնի վիճակը Հայաստանում. թատրոնները մտնելիս, կարծես մտնում էիր քանդված օջախ, հոգի` շունչ չկար… և դերասանները գալիս էին` ընկճված ու խեղճացած… գալիս էին կիսաքաղց, միայն չմոռանալու համար իրենց թատրոնը, մի կերպ կարողանում էին թատրոնը պահել: Ժամանակները փոխվեցին, Լինսի հիմնադրամը բոլոր թատրոնները նորոգեց, այսօր մտնում ենք մեր թատերասրահները հիանում ենք… Հիմա մենք սերիալներն ենք քննադատում, բայց հիշենք 3 կամ 4 տարի առաջ մեր սերիալներն ինչպիսին էին և հիմա ինչպիսին են, պետք է ժամանակ տալ զարգացման համար… արվեստի կյանքը բուռն զարգացում է ապրել, այսօր խմբեր են գալիս արտասահմանից, փառատոններ են կազմակերպվում, հոկտեմբեր ամիսը հագեցած էր արվեստի միջոցառումներով և դժվարանում էիր ընտրություն կատարել: Ճիշտ է, բոլորը չեն սպասված որակի, բայց ես տեղաշարժը շատ դրական եմ գնահատում: Կեցցե արվեստի մարդիկ, որ կարողացան կիսաքաղց վիճակում արվեստը պահել որոշ մակարդակի վրա… եթե մեր քաղաքական գործիչները կարողանային նույնը անել, այսօր Հայաստանում կյանքը բոլորովին ուրիշ կերպ կլիներ: Բայց նրանք դժբախտաբար ընտրեցին Հայաստանի եղածը գրպանելու ամոթալի քաղաքականությունը: Այսօր արվեստը Հայատանում մի հայելի է, որտեղ մարդիկ անընդհատ կարող են իրենք իրենց տեսնել: Թեկուզ ամեն ներկայացումից հետո չորս, հինգ կամ վեց հոգի վերափոխված դուրս գան, դա ինձ համար մեծ հաղթանակ է:

Զրույցը վարեց Աթենքի «Հայաստան» թերթի գլխավոր խմբագիր Դավիթ Այվազյանը