Կառավարման փորձագետ, Հանրային խորհրդի նախկին անդամ Հարություն Մեսրոբյանը, որի նախաձեռնությամբ մշակվում է Հայաստանի հզորացման ռազմավարական ծրագիր, այսօր մի խումբ փորձագետների հետ, որոնք ներգրավված են ծրագրի մշակման գործընթացում, հանդիպել է Վազգեն Մանուկյանի հետ և քննարկել ծրագրի տեսլականը։

Անկախ-ի հետ զրույցում Հարություն Մեսրոբյանը որոշ մանրամասներ ներկայացրեց ծրագրից և հանդիպումից։

-Պարոն Մեսրոբյան, խնդրում եմ մանրամասնեք, թե ինչ ծրագրի մասին է խոսքը և ինչ քննարկում եք ունեցել Վազգեն Մանուկյանի հետ։

-Դեռևս անցյալ տարվա հունվարին ես հրապարակավ հայտարարել էի, որ Հայաստանի՝ կառավարչական առումով ունակ ուժերը պետք է համախմբեն։ Ամառվանից մենք սկսել ենք աշխատանքները Հայաստանի հզորացման ծրագրի ուղղությամբ։ Տեսլականի 1-ին շերտն արդեն մշակված է, մշակման փուլում է 2-րդ շերտը, ինչով և կամփոփվի այն։ Ծրագրի աշխատանքային անվանումն է «Հզոր հայկական պետության ռազմավարական ծրագիր»։ Այդ ծրագրի իրականացման համար մի քանի նախապայման է պետք․ նախ պետք է փոխվի իշխանությունը, ձևավորվի ժամանակավոր կառավարություն, իսկ ընտրությունները պետք է բացառվեն առնվազն 5 տարի։ Այս ծրագիրը ենթադրում է նաև իշխանության կենտրոնացում, որոշ չափով իշխանության միլիտարիզացում, այսինքն՝ այդ իշխանության մեջ ռազմական տարրը պետք է ուժեղ լինի, իսկ որոշ դեպքերում՝ որոշիչ։ Անպայման պետք է ներառված լինի փորձագիտական կառավարում, որն անգամներով կրճատում է պետական բյուրոկրատական ապարատը և զգալի արագացնում է որոշումներ կայացնելու ու դրանք ի կատար ածելու ժամկետները։ Ծրագրում բացված են մի շարք այլ հարցեր, որոնց մասին այս պահին չեմ ցանկանում բարձրաձայնել։

-Ձեր ծրագիրը ենթադրո՞ւմ է լուրջ օրենսդրական փոփոխություններ, ընդհուպ Սահմանադրական։

-Երկու մասնագիտություն կա՝ իրավաբաններ և հաշվապահներ, որոնց հետ տարբեր պաշտոններում շփվելիս ես միշտ հարցն այսպես եմ դրել՝ ս՛ա է մեր գլխավոր ուղղությունն ու նպատակը, դուք գտեք դրա իրավական և հաշվապահական լուծումները։ Հետևաբար, այն պահից, երբ ընդունվեց հզոր հայկական պետության ռազմավարությունը, բոլոր հարակից մասնագետները պարտավոր են գտնել այն կյանքի կոչելու հիմնավորումներն ու ճանապարհները։ Եթե խնդիրը հակառակ կողմից ենք դնում, այն հայտնվում է փակուղում։

-Ի՞նչ արձագանք ստացան Ձեր առաջարկները Վազգեն Մանուկյանի կողմից։ Դիրքորոշումների, տեսլականի առումով համընկնումներ կա՞ն։

-Այո, մեծ մասամբ մեր պատկերացումները համընկնում են։ Բացի այդ, քանի որ ես Վազգեն Մանուկյանին գիտեմ 1988 թվականից, մի քանի անգամ ասել եմ՝ ինքն իր էությամբ բաց համակարգ է, որից մենք՝ հայերս, մղոններով հեռու ենք։ Նա հետադարձ կապերը որսացող մարդ է, իսկ կառավարման տեսանկյունից դա ամենաարդյունավետ համակարգն է։ Այդ իմաստով մենք իրար շատ արագ հասկացանք, նա շատ արագ ընկալեց այս ծրագրի տեսլականը։ Կառավարիչը, առավել ևս՝ պետական, պետք է բաց համակարգ լինի։ Քանի որ մեզ մոտ մտագործունեության իմաստով իշխում է փակ համակարգը՝ թունելային մտածելակերպը, այդ պատճառով թող զարմանալի չթվա, թե ինչու է մեզ մոտ տապալումը տապալման հետևից գնում։

-2018 թվականին իշխանության եկած անձը բաց համակարգ չէ՞ր։ Եթե հիշում եք, նա նույնիսկ իր տան ամենաանձնական հատվածներն էր ցուցադրում հասարակությանը։

-Կառավարման իմաստով բաց համակարգ երևույթը դա չէ։ Դա այն է, որ դու որսում ես հետադարձ կապերն, այսինքն արձագանքները, և կատարելագործում ես կառավարչական մոտեցումները։ Մենք փակ համակարգ ենք։ Երբ իշխանություն ենք ստանում, քանի գնում, դեգրադացվում ենք։ Ես այս 30 տարիների ընթացքում մի ձեռքիս մատների վրա կարող եմ թվարկել այն բարձր պաշտոնյաներին, որոնք իրենց էությամբ բաց համակարգ են։ Առհասարակ մեր հասարակությունը նույնպես զրկված է այդ հատկությունից։ Դա ևս մեկ ապացույց է, որ մեզ հակացուցված է ընտրություններ անցկացնելը։ Հիշում եք, թե ինչպես դեկտեմբերին պատերազմի զոհերի հիշատակին նվիրված պաշտոնական սգո արարողության ժամանակ զանգվածաբար պղծեցին Եռաբլուրը։ Սրա՞նք են ընտրություններին մասնակցելու։ Այսինքն թողնենք, որ պղծեն ամբողջ երկի՞րը, Հայաստանի ողջ ապագա՞ն։ Ավելին, ես գտնում եմ, որ բոլոր նրանք, ովքեր մասնակցել են Եռաբլուրի սրբապղծությանը, ոչ միայն պետք է քրեական պատասխանատվության կանչվեն, այլև մինչև կյանքի վերջ պետք է զրկված լինեն ցանկացած տեսակի ընտրության իրավունքից։

- Հիմա որոշ ուժեր, այդ թվում նաև ընդդիմության որոշ ներկայացուցիչներ, կարծես համակերպվել են այս իշխանության օրոք արտահերթ ընտրություններ անցկացնելու առաջարկին: Ըստ Ձեզ՝ ի՞նչ խնդիրներ կարող են առաջացնել արտահերթ ընտրությունները։

-Ցանկացած ընտրություն ենթադրում է անցում: Դրա կապակցությամբ ցանկանում եմ մի զուգահեռ անցկացնել: Ժամանակին, երբ շահագործման էին հանձնում նոր կառուցած կամուրջ, և՛ նախագծողը, և՛ կառուցապատման պատասխանատուն իրենց ընտանիքներով կանգնում էին կամրջի տակ, և սկսվում էր փորձարկումը: Կամրջով անցնում էին ծանր բեռներ, և եթե կամուրջն անորակ էր, հասկանալի է, որ կամրջի տակ կանգնածները զոհվում էին: Հիմա վերադառնանք ընտրություններին, որոնք, ի դեպ, նույնպես անցումային պրոցեսներ են: Իմ գնահատակային հաշվարկներով՝ մոտակա տարիներին ցանկացած ընտրություն, համաձայն Պարետոյի օրենքի, 80% հավանականությամբ կարող է ավարտվել ողբերգությամբ: Ես առաջարկում եմ ընտրությունների ջատագովներին, իրենց հարազատների հետ միասին, ստորագրել հրապարակային պարտավորագիր անձնական պատասխանատվության տեսակի և չափի մասին: Եվ եթե ընտրությունները հանգեցնեն արյունահեղության, ապա նրանք ենթարկվեն պատասխանատվության՝ համաձայն ստորագրած պարտավորագրի: Թե չէ մեզանում խոսքի արժեք արդեն գոյություն չունի և, համապատասխանաբար, գույություն չունի պատասխանատվություն մեր պետության նկատմամբ: Հավաստիացնում եմ, որ նման պայմանի առկայության դեմքում շատ շատերի մոտ նման եռանդը զրոյացվելու է:

-Վերջերս արարատցիների հետ հանդիպմանը Վազգեն Մանուկյանը հայտարարել էր, որ եթե իշխանության հեռացման սահմանադրական ճանապարհն արդյունք չտա, պետք է ապստամբություն անել։ Նա նշել էր, որ դա ժողովրդի բնական իրավունքն է, այդ իրավունքն ամրագրված է Միացյալ Նահանգների Անկախության դեկլարացիայում, Գերմանիայի Սահմանադրության մեջ և այլն։ Ի՞նչ կարծիք ունեք սրա հետ կապված։

-Բացի իրավաբանությունից, հաշվապահությունից և այլ գիտություններից, կան կյանքի օրենքներ, որոնք կառավարման տեսության հիմքն են։ ԱՄՆ դեկլարացիայի մեջ դա կյանքի օրենքներից է վերցվել ու ամրագրվել։ Նույնիսկ եթե օրենքներում ինչ-որ բաներ ամրագրված չեն, կամ հիմա մենք օրենսդրորեն ապացուցենք, որ կյանքի այսինչ օրենքը սխալ է, կյանքը դրանից չի փոխվի։

-Այսինքն, կյանքի օրենքներով՝ ներքաղաքական նման ճգնաժամային իրավիճակում տեղի են ունենում ապստամբություննե՞ր։

-Այո, այդպես է։ Ձեր կարծիքով ԱՄՆ հիմնադիր հայրերը 18-րդ դարում չգիտեի՞ն այդ մասին, որ այդ իրավունքն օրինականացնում էին։ Կամ բերեմ հակառակ օրինակը․ մեզ մոտ դեմոգրաֆիկ ճգնաժամ է։ Հիմա իրավաբաններին առաջարկում եմ մշակել օրենք, որ այսուհետ Հայաստանի Հանրապետության տարածքում հղիությունը պետք է տևի ոչ թե 9 ամիս, այլ 3, որպեսզի լուծվի դեմոգրաֆիական խնդիրը։ Եթե նույնիսկ այդ նորմն ամրագրվի Սահմանադրության մեջ, ո՞նց եք կարծում, կյանքի օրենքը դրանից կփոխվի՞։ Հետևաբար ինձ համար առաջնայինը կյանքի օրենքն է։