Անկախ-ի զրուցակիցն է ՀՀ ԳԱԱ նախագահ, ակադեմիկոս Ռադիկ Մարտիրոսյանը։

-Պարոն Մարտիրոսյան, նոյեմբերի 10-ին Հայաստանի վարչապետը բոլորիս համար անսպասելի ստորագրեց կապիտուլյացիոն մի փաստաթուղթ, որը մեծ ցնցումներ է առաջացրել ողջ հասարակության շրջանում: Ո՞րն է Ձեր գնահատականը այդ փաստաթղթի վերաբերյալ:

-Այդ փաստաթուղթը մեր կյանքում մի նոր երկարատև պայքարի էջ է բացում, որովհետև այն պատմական տարածքները, որոնք այսօր զիջվել են, դժվար է համակերպվել դրանց կորստի հետ։ Հադրութը, Շուշին կամ իմ հայրենի գյուղը՝ Մատաղիսը, որտեղ մնաց նաև իմ հայրական տունը, դպրոցը, որը կրում էր իմ անունը, և որն իմ անմիջական ջանքերով էր կառուցվել։ Այսինքն, սա ինձ համար նաև անձնական ողբերգություն է։

Այդ փաստաթղթում կան բազմաթիվ վիճելի կողմեր, անճշտություններ, ոչ հստակություններ, և այդ փաստթղթի դրույթների իրականացման ընթացքում միգուցե հնարավոր կլինի որոշ բաներ շտկել։ Բայց դրա համար մենք պետք է ունենանք հմուտ ղեկավարներ, դիվանագետներ, մասնագետներ, որոնք կկարողանան բանակցություններում մեր տեսակետը պնդել և անցկացնել, ինչը հնարավորություն կտա մի քիչ թեթևացնել կորուստները։

Ինչո՞ւ հասանք այս վիճակին։ Ալիևը հատկապես վերջին տարիներին հայտարարում էր, որ եթե հակամարտությունը խաղաղ ճանապարհով չկարգավորվի, իրենք դրան կհասնեն ռազմական ճանապարհով։ Դրան զուգահեռ Ադրբեջանը հզորանում էր և ուներ այնպիսի ագրեսիվ դաշնակից, ինչպիսի Թուրքիան է, և մենք պետք է հաշվի նստեինք այս փաստերի հետ։ Մեր համապատասխան կառույցները գիշեր-ցերեկ պետք է աշխատեին այդ ուղղությամբ։ Սակայն պատերազմի առաջին իսկ օրերից պարզվեց, որ ցավոք սրտի, մեր թշնամին զինված է ժամանակակից գիտատեխնոլոգիական նվաճումների հիման վրա ստեղծված զենքերով, թռչող սարքերով, իսկ մենք դրանց դեմ համարժեք բան չունենք։ Եվ այդ ամենը վճռորոշ եղան պատերազմի ելքի որոշման մեջ։ Գոնե, եթե մենք տեսնում էինք, որ մեր ուժը չի ներում, պետք է ոչ թե ասեինք՝ հաղթելու ենք, հաղթելու ենք, այլ օբյեկտիվ գնահատեինք իրավիճակը և ընտրեինք չարյաց փոքրագույնը, որ մեր երիտասարդ սերունդը, հազարավոր մեր երիտասարդները չզոհվեին։ Եթե ճիշտ գնահատվեր իրավիճակը, ապա հնարավոր կլիներ նաև պահպանել որոշ բան։ Եթե մեր ռազմաքաղաքական ղեկավարությունը իմացել է իրավիճակը և նման որոշում է կայացրել, ապա դա կարելի է դավաճանություն համարել։ Իսկ եթե չիմանալով են արել, ապա վատ կառավարման հետևանք է, ինչը կրկին շատ վատ է։

-Փաստը մնում է փաստ, որ Հայաստանում ստեղծվել է խորը ճգնաժամ: Այս տեսանկյունից երկրի նախագահը, ընդդիմությունը, հասարակության զգալի մասը պահանջում են վարչապետի ու կառավարության հրաժարականը՝ առաջակրելով նոր, ժամանակավոր կառավարության ձևավորում, որից հետ՝ արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններ: Ինչպե՞ս եք Դուք տեսնում ճգնաժամի հաղթահարման ճանապարհը:

-Մի բան պարզ է․ այս արդյունքներով մենք այս հակամարտության մեջ տանուլ տված ենք։ Մեր երկրի համապատասխան կառույցներն իրենց առջև դրված խնդիրները սխալ կամ թերի են կատարել։ Երկրի կառավարման համակարգը չի արդարացրել իրեն, հետևաբար պետք է փոխել այնպիսի համակարգով, որը կկարողանա այս վիճակից երկիրը հանել և հնարավորինս շտկել այն, ինչ եղել է։ Այս պատերազմից բացի մենք մեկ այլ պատերազմի մեջ էլ ենք վատ արդյունքներ գրանցել։ Դա կորոնավիրուսն է։ Աշխարհում ամենավատ ցուցանիշներով ամենաբարձր տեղերում ենք։

-Օրերս ԵՊՀ գիտխորհուրդն ընդունեց հայտարարություն՝ պահանջելով վարչապետի և կառավարության հրաժարականը: Կիսու՞մ եք ձեր գործընկերների մոտեցումը, և հնարավո՞ր է, որ Ակադեմիայում նույնպես տեղի ունենա նույն օրակարգային հարցով քննարկում:

-Մենք Ակադեմիայի նախագահությունում այդ հարցն արդեն քննարկել ենք և շուտով հանդես կգանք հայտարարությամբ։ Օրակարգում եղել է երկրում ստեղծված իրավիճակը և դրանից դուրս գալու հնարավորությունները։ Մենք դատապարտել ենք, որ գիտության ոլորտն այս տարիներին ուշադրությունից դուրս է մնացել, թերֆինանսավորվել է, որի հետևանքով նաև երկրի պաշտպանական համակարգում հնարավոր չի եղել կիրառել ժամանակակից տեխնոլոգիաներ։ Այո, մենք գտնում ենք, որ ամբողջ կառավարությունը պետք է հրաժարական տա։

-Պարոն Մարտիրոսյան, հասարակության մեջ կա մեծ պառակտում, որը մեծամասամբ այս իշխանությունների որդեգրած գործելաոճի հետևանք է: Արդյո՞ք տեսնում եք այն ճանապարհը, այն բանաձևը, որը հասարակությանը կվերամիավորի՝ մեր առջև ծառացած լրջագույն խնդիրները հաղթահարելու նպատակով:

-Մեր հայտարարության կարևոր կետերից մեկը դա է։ Անթույլատրելի է երկրում տիրող այն մթնոլորտը, որն արտահայտվում է թշնամությամբ, անհանդուրժողականությամբ և որն անընդհատ հրահրվում է տարբեր կողմերից։ Այսօրվա վիճակում գտնվող մեր երկրի համար դա քայքայիչ հետևանքներ կարող է ունենալ։ Հետևաբար այսօր նոր, հին, փոխվող և առհասարակ բոլոր ուժերը պետք է մտածեն մի բանի մասին՝ համախմբել կարող ուժերը Հայաստանում և Սփյուռքում։ Ի դեպ, ես կարծում եմ, որ այս պատերազմի ժամանակ մենք չկարողացանք ինչպես հարկն է համախմբել Սփյուռքը։

-Բայց պատերազմի ողջ ընթացքում մենք ականատես եղանք Սփյուռքում ծավալվող հսկայական աշխատանքի թե՛ քարոզչական, թե հումանիտար աջակցության առումով։ Ցավոք, նոյեմբերի 9-ից հետո այդ տրամադրությունը վերափոխվեց համատարած հիասթափության, և հիմա շատերը նույնիսկ հետ են վերցնում Համահայկական հիմանդրամին փոխանցված գումարները՝ տեսնելով ինչ-ինչ կասկածելի գորընթացներ հիմնադրամի շուրջ։

-Այո, շատ տարօրինակ է, որ «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամին նվիրաբերված գումարների մի մասը գնացել է կառավարություն՝ անհայտ խնդիրների և ծրագրերի լուծման ուղղությամբ։ Եթե դա ունեցել է պաշտպանական նշանակություն, ապա հիմնադրամի կանոնադրությունը դա արգելում է։ Եթե բյուջեի դեֆիցիտ լրացնելու համար է գնացել, ապա նորից արգելվում է։ Մենք դրանով կորցնում ենք վստահությունը ոչ միայն Սփյուռքում, այլև Հայաստանում։ Մեր հիմնարկի բոլոր աշխատողներն իրենց փոքր աշխատավարձից ներդրումներ են արել այդ հիմնադրամին։ Բոլորն են արել։

-Այսօր խոսում են ժամանակավոր կառավարության ձևավորման մասին, որը դուրս կհանի երկիրն այս ճգնաժամից և կայուն վիճակում արդեն կկազմակերպի արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններ։ Ի՞նչ չափորոշիչներով ղեկավար կամ ղեկավարներ են անհրաժեշտ նշված խնդիրները լուծելու և Ղարաբաղյան հակամարտության գործընթացը մեր օգտին փոխելու տեսանկյունից։

-Այն մարդը, որը կշարունակի բանակցությունները, պետք է հիանալի տիրապետի պատմությանը, միջազգային իրավունքին, դիվանագիտությանը, որպեսզի կարողանա բանակցություններում մեր դիրքերը բարելավել։ Բայց դրան զուգահեռ պետք է մեր երկրի տնտեսությունը հանել այս վիճակից։ Առանց հզոր տնտեսության մենք երբևիցե չենք կարողանալու լուծել մեր պատմական խնդիրները։ Պետք է այդ բոլոր հարցերին տիրապետել, փորձ ունենալ։ Չի կարելի, որ անփորձ մարդիկ երկիրը ղեկավարեն։ Անփորձ մարդը նույնիսկ մի փոքր հիմնարկ չի կարող ղեկավարել։ Ցավոք սրտի, մենք այս երկուսուկես տարվա ընթացքում համոզվեցինք դրանում։

-Մեր քաղաքական տեսադաշտում Դուք տեսնո՞ւմ եք որևէ գործչի կամ գործիչների, որ ի զորու են ստեղծված իրավիճակում պատասխանատվություն վերցնել իրենց ուսերին և լուծել այդ խնդիրները։

-Կա մի ռուսական ասացվածք․ «Սուրբ տեղը դատարկ չի մնում»։ Անպայման կլինեն այդ մարդիկ։ Ո՞նց կարող է մեր ժողորդի, մեր հասարակության մեջ չլինեն այդպիսի մարդիկ։ Կան, պարզապես պետք է նրանց տեսնել, և դա չպետք է կախված լինի քաղաքական նախասիրություներից, այլ պետք է բխի օբյեկտիվ իրողություններից։