Հարցազրույց ռեժիսոր Տիգրան Խզմալյանի հետ

 -Ինչպե՞ս եք գնահատում այսօրվա հանրային մթնոլորտը։

-Մենք ոստիկանական պետություն  ենք դառնում, այն էլ շատ արագ։ Ես ցնցված եմ նախագահ Սերժ Սարգսյանի ասուլիսից, երբ նա պատասխանալով լրագրողներից մեկի հարցին, ասեց, որ Հայաստանի Հանրապետությունում իշխանությունը պատկանում է ժողովրդին։ Մենք ամեն օր, հատկապես երեկոյան,   առիթ ենք ունենում համոզվելու հակառակի մեջ։ Ոստիկանությունն  ընդամենը կատարում է իր աշխատանքը, բայց դա ապացուցում է, որ 18 տարվա մեջ մենք ոչնչի չենք հասել և   Հայաստանի  երրորդ  հանրապետության 18-ամյակի շեմին մենք կառուցեցինք ոստիկանական պետություն։

-Խորքային պատճառները որո՞նք են։

-Պատճառը մեկն է. եթե նախագահի համոզմամբ Հայաստանում իշխանությունը պատկանում է ժողովրդին, ապա իմ կարծիքով դա այդպես չէ։ Սա է ոստիկանական պետություն ունենալու  պատճառը։ Սահամանդրությամբ ամրագրված է, որ իշխանությունը պատկանում է ժողովրդին։ Եթե իրականում դա այդպես լինի, ապա մենք կշտկենք շատ ու շատ խնդիրներ։

-Հետանկախական Հայաստանում իշխանությունը երբևէ ժողովրդին պատկանե՞լ  է։

-Ես այդքան չեմ հասցրել ծերանալ, որ մոռանամ։ Կարծում եմ, որ մինչև 1995-96  թվականները մենք դեռ կարող էին արձանագրել իշխանության պատկանելը ժողովրդին։ Խնդիրները սկսվեցին դեռ առաջին նախագահի օրոք, և 1996-ին ամեն-ինչ վերջացավ, ժողովրդից իշխանությունը խլեցին։ Դրա միտումները խորացան, ինչը բերեց մարտի 1-ին։

-Դուք այսօր ընդդիմությա՞ն հետ եք։

-Ես այդ մարդկան կողքին չեմ, Հայ ազգային կոնգրեսի անդամ չեմ, Լևոն Տեր-Պետրոսյանի օգտին չեմ քվեարկել։ Սակայն, մարտի 1-ից հետո հայտարարեցի և նորից եմ ասում, որ իրեն արվեստագետ համարող մարդը պարտավոր է լինել նրանց կողքին, ում բանտարկում են, ծեծում են...

-Ստեղծված իրավիճակից դուրս գալու ելքերը որո՞ն ք են։

-Ես այն մարդը չեմ, որը պետք է ասի, թե ինչ պետք է անել։ Իմ անձնական կարծիքն է, որ շատ քչերն են զբաղվում իրենց գործով։ Պետք է աշխատել, պետք է մարդը զբաղվի իր գործով.  գրողը՝  գրի, նկարիչը՝  նկարի, քաղաքական գործիչը՝  քաղաքականությամբ զբաղվի։ Մեզ մոտ խոսքի իմաստն է խեղաթյուրվել։ Երևի պետք է աշխատել, այլ ոչ թե զբաղվել բիզնեսով, պետք է սիրել, այլ ոչ թե զբաղվել սիրով, պետք է ապրել,  այլ ոչ թե զբաղվել մանր-մունր ստորություններով, ինչով որ զբաղված է մեր այսպես կոչված վերնախավի մեծ մասը։

-Այս համատեքստում ինչպե՞ս եք գնահատում նախագահ Սերժ Սարգսյանի պաշտոնավարման մեկ տարին։

-Ես առիթ եմ ունեցել անձամբ հանդիպել Սերժ Սարգսյանին։ Մի քանի գործընկերներով բաց նամակ էինք հղել նախագահին և նա հրավիրեց մեզ խորհրդակցության, որը տևեց 3,5 ժամ։ Ես ձևակերպեցի մեկ պարզ իրողություն՝  ասելով, որ նա, ցավոք սրտի, շատ խոցելի է, և իր խոցելիությամբ մեր երկիը ևս դարձնում է շատ խոցելի։ Մենք երբեք այդքան հեռու չենք եղել պետականությունից,  իրական ժողովրդավարությունից և ամենակարևորը անկախությունից։ Անչափ խոցելի ենք, նույնիսկ ավելի շատ, քան պատերազմի ժամանակ, շատ ավելի՝  քան մութ ու ցուրտ տարիների ժամանակ։  Մենք այն ժամանակ ուժեղ էինք, որովհետև համերաշխ էինք։  Այսօր թույլ ենք, որովհետև պառակտված ենք,  սոցիալական բևեռացումը ճաք է առաջացրել հասարակության մեջ և այդ ճաքը օրեցօր մեծանում է։ Մենք ընդհուպ մոտենում ենք քաղաքացիական պատերազմի եզրին։ Ես զգում եմ դա և կարծում եմ, որ սա ոչ թե մեկ տարվա, այլ վերջին տաս տարիների արդյունքն է։ Այսօրվա իշխանությունը նախորդի տրամաբանական շարունակությունն է, և ինչ-որ տեղ նաև առաջին նախագահի անհեռատես քաղաքականության։

-Ինչպե՞ս կգնահատեք հայ-թուրքական հարաբերությունների այսօրվա գործընթացը։

-Կարծում եմ, որ թուրքական դիվանագիտությունը ևս մեկ անգամ ապացուցեց իր արհեստավարժությունը և առավելությունը մեր դիվանագիտության նկատմամբ։ Ես կարծում եմ, որ մենք մեծ սխալ ենք կատարել՝ առանձնացնելով  ցեղասպանության հարցը, քանի որ գոյություն չունի ցեղասպանության հարց.  գոյություն ունի Հայոց հարց, դա համապարփակ հարց է, որի մեջ մտնում են և՛  ցեղասպանությունը,  և՛ Արցախի հարցը, և՛ 88-ի պայքարը, և՛ Կարսի ու Բաթումի պայմանգրերը, և՛ շրջափակումը։ Թուրքերը երազում էին տրոհել այդ հարցերը մի քանի մասի, որպեսզի ստեղծվեր իրարամերժ իրողություն։ Փաստորեն մեր դիվանագետներն ու քաղաքական գորժիչները օգնում են թուրքերին  հասնել դրան։ Մենք հիմա ամեն ինչով նպաստում ենք Հայոց հարցի տապալմանը, որովհետև այն բաժանել ենք մի քանի հարցերի, և մեկը մյուսի հետևից տանուլ ենք տալիս։

-Ձեր կարծիքով,  ինչու՞ են իշխանությունները  այդ գծով շարժվում։

-Կրկնում եմ.  խնդիրը  միայն իշխանությունների, կամ նախագահի մեջ չէ։  Վերջին 10 տարիների ընթացքում, ըստ իս,  մեր ազգային խնդիրներից ամենամեծը  դա իրական ընտրախավի բացակայությունն է, կամ դրա մնացորդի կատարյալ թուլությունն  ու պարտությունը։ Ժողովուրդը ղեկավարվում է ոչ թե ընտրախավի, այլ դուրսպրծուկների, ագահ, մանր բուրժուա խավի կողմից։ Դա աղետ է ազգի համար, դա աղետ է պետության և պետականության համար։ Այն ինչ մենք այսօր տեսնում ենք՝  դրա տրամաբանական  շարունակությունն է։

-Այսինքն, ըստ Ձեզ,  այսպես կոչված, «ֆուտբոլային  դիվանագիտությունը»  արդյունք չի՞ տա։

-«Ֆուտբոլային դիվանագիտությունը» ձախողվեց  ֆուտբոլային խաղի 46, թե 47-րդ րոպեին, երբ թուրքերը առաջին գոլը խփեցին։ Դա խորհրդանշական էր։ Այդ դիվանագիտությունը ձախողվեց մինչև խաղը։  Հայ-թուրքական հարաբերությունների հարցն իջեցնել ֆուտբոլային մակարդակի, իմ կարծիքով տգեղ և տգետ գործարք էր։ Եվ դա վկայում է շատ վատ ճաշակի մասին։  Խաղը Երևանում ավարտվեց պարտությամբ, դրանով իսկ այդ դիվանագիտությունը 90 րոպե էլ չտևեց։ Դա առաջին անգամ չէ, որ արվում է։ Օրինակ, ամերիկացիները նման քայլի գնացին Չինաստանի հետ հարաբերությունները լավացնելու համար՝ սեղանի թենիսի թիմ Չինաստան ուղարկելով։ Բայց «պինգ պոնգը» բոլորովին այլ իմաստ ուներ և բոլորովին այլ հարցեր էր լուծում։ Մեր դեպքում դա այնքան ողբերգական է, որ մեկնաբանություններ չունեմ։  Ուզում եմ հիշեցնել, որ կարծեմ, 1983 թ.-ին Հայաստանում պետք է անցկացվեր ծանրամարտի աշխարհի առաջնություն  և այդ ժամանակ Մոսկվան արգելեց այն, քանի որ ցեղասպանության կոթողի կողքին գտնվող համալիրում նման մրցաշարի անցկացումը դիտվեց վտանգավոր։ Իսկ այսօր մեր անկախ, ինքնուրույն կոչվող պետությունը իր ձեռքերով է դա անում։ Մենք ծուղակն ենք ընկնում, ընկնում ենք մեր իսկ փորած փոսի մեջ։

-Ի՞նչ սպասելիքներ ունեք Երևանի քաղաքապետի ընտրություններից։

-Եվս մեկ դրվագ, երբ մարդիկ չեն զբաղվում իրենց գործով։ Կարծում եմ, որ ընտրությունները կործանարար են այսօրվա Հայաստանում։ Ամեն նոր ընտրություն  էլ ավելի է պառակտում մեզ և մոտեցնում է քաղաքացիական պատերազմի եզրին։

-Ինչ է, ընտրություններ ընդհանրապես չպե՞տք է անցկացվեն Հայաստանում։

-Ես կարծում եմ, որ ոչ մի ընտրություն չի լինի։ Ընտրությունը մեզանում պարզապես խոսք է, իրականության հետ այն ոչ մի կապ չունի։ Մենք շատ լավ հասկանում ենք, որ ոչ մի ընտրություն չի լինելու, որովհետև իշխանությունները գիշերային մղձավանջում էլ չեն կարող պատկերացնել, որ մայրաքաղաքը դուրս կգա իրենց ենթակայությունից։ Այնպես որ, իրենք ստիպված են անել ամեն ինչ, որպեսզի իրական ազատ ու արդար ընտրություններ չանցկացվեն։ Այսինքն, ի սկզբանե պարզ է, որ մենք մտնում ենք քաղաքական և քաղաքացիական առճակատման նոր փուլ։

-Փաստորեն չե՞ք բացառում հերթական բախումները։

-Արդեն երեք օր է բախումներ են տեղի ունենում։ Ամեն երեկո հյուսիսային պողոտայում ամեն 10 հոգանոց խումբը հարձակման է ենթարկվում ոստիկանության կողմից։  Եթե դա արվում է ապրիլի 9-ին, 10-ին և 11-ին, ապա պարզ է, որ դա բերելու է բաց բախումների։

-Դուք ասում եք, որ 96 թ.-ից մենք այս արատավոր շրջանի մեջ ենք։ Դրանից դուրս գալու ելքը ո՞րն է։

-Ելք գտնելը շատ բարդ է, քանի որ մենք մեկ օրվա ընթացքում չէ, որ հայտնվել ենք այս իրավիճակում։ Մենք պետք է կյանքի կոչենք սահմանադրության կետերը։  Պետք է վերադառնանք սոցիալական, եթե կկամենաք սոցիալիստական գաղափարներին, որտեղ ժողովրդին պետք է պատկանի իշխանությունը, ուր ժողովուրդը կկարողանա Ազգային Ժողովում ներկայացնել իր շահերը, այլ ոչ թե մի քանի մեծահարուստների։ Դրա համար անհրաժեշտ են հսկայական ջանքեր՝ նախ և առաջ արատավոր մթնոլորտի կտրուկ փոփոխություն։

-Կա՞ն այնպիսի քաղաքական ուժեր, կամ անհատներ, ովքեր ի վիճակի են կյանքի կոչել Ձեր կողմից նշվածը։

-Մեր միակ անսպառ աղբյուրը, դա մեր ներուժն է։ Ինչ էլ, որ լինի, եթե մեզ նույնիսկ ասֆալտով ծածկեն, միևնույն է մյուս գարնանը ասֆալտը ճաքելու է և նոր ծիլը բարձրանալու է, ծաղիկ է դառնալու, ծառ է դառնալու և ջարդելու այդ կաղապարները։ Ներուժ, այո՛, կա։ Ունենք երիտասարդներ. ապագան իրենցն է։ Եվ կան մարդիկ ում երիտասարդները կարող են հպարտությամբ նայել, այլ ոչ թե ամաչելով, որ իրենք հայ են։

-Այսօրվա մշակութային դաշտը, Ձեր գնահատմամբ, ինչպիսի՞ն է։ Մշակույթի շատ գործիչներ երգում  են իշխանությունների երգը։ Դա ինչպե՞ս եք մեկնաբանում։

-Կարծում եմ, որ նորից խոսքերի մեջ շատ զգույշ պետք է լինենք։ Չկա մշակույթ, չկա արվեստ, որը  երգում է ուրիշի երգը։ Արվեստի և մշակույթի երգը մեկն է՝ ճմարտությունը։ Երբ մարդը սկսում է  երգել իշխանության կամ օտար տիրոջ երգը՝  նա դադարում է մտավորական լինելուց։  Եվ նրանք, ովքեր իրենց հռչակում են մտավորական՝  պարտավոր են ամեն օր դա ապացուցել։

-Ինչո՞վ եք այսօր զբաղվում։

-Հերթական ֆիլմն եմ ավարտում։

Զրույցը վարեց  Վախթանգ Մարգարյանը