Վարչապետ դառնալուց մի քանի ամիս անց ֆեյսբուքյան իր էջում Նիկոլ Փաշինյանը հետեւյալ գրառումն արեց. «2019թ. օգոստոսին, 2015-ից ի վեր առաջին անգամ արձանագրվել է արտաքին պետական պարտքի նվազման միտում»: Անցել է ավելի քան մեկ տարի, իսկ Հայաստանի արտաքին պարտքը ոչ միայն նվազման միտում չի արձանագրել այդ ընթացքում, այլեւ սկսել է ավելանալ, հասնելով Հայաստանի Հանրապետության գոյության ընթացքում ամենաբարձր ցուցանիշի: «Նոր Հայաստանի» կառավարիչը չի խորշում ավելացնել երկրի արտաքին պարտքը, հակառակ այն բանի, որ մինչեւ իշխանության գալը այս հարցը նրա կողմից նախկին իշխանությունների դեմ իրավացիորեն շահարկվող հիմնական թեմաներից էր:

Ինչո՞ւ ավելացավ արտաքին պարտքը 2009-2010 թթ.ից սկսած

Հիշեցնենք, որ 2018-ի ապրիլ-մայիս ամիսների զանգվածային հիստերիայի ընթացքում դպրոցական երեխաներից մինչեւ տնային տնտեսուհիներ եւ կենսաթոշակառուներ ակտիվորեն քննարկում էին «սիրո եւ հանդուրժողականության» հեղափոխականների եւ նրանց ղեկավարի կողմից հրապարակ նետված Հայաստանի Հանրապետության արտաքին պարտքի թեման: Այդ օրերին բոլորը դարձել էին տնտեսագետներ եւ որպես վերջին ճշմարտություն արտահայտվում էին արտաքին պարտքի չափի, դրա ավելանալու եւ արդյունավետ ծախսել-չծախսելու մասին: Նրանց «հեղինակավոր» կարծիքների գլխավոր «հիմնավորումներից» մեկն էլ օրինակՙ «Մոնումենտի ճամփի ասաբնյակները բա ինչո՞վ են կառուցել» նախադասությունն էր: Ի դեպ, «Մոնումենտի ճամփին» շարունակվում են նոր «ասաբնյակներ» կառուցվել, բայց հեղափոխական թմբիրի մեջ ննջող քաղաքացիները այլեւս չեն խոսում ոչ այդ, ոչ էլ արտաքին պարտքի ներկայիս ավելացման եւ դրա անարդյունավետ ծախսելու մասին: Այժմ, թե ինչպե՞ս ավելացավ արտաքին պարտքը անցած 10 տարիների ընթացքում:

2007 թ.-ի վերջին Հայաստանի Հանրապետությունը արտաքին պարտքի ցածր բեռ ունեցող երկրների մեջ էրՙ 1 մլրդ 488 մլն դոլար, որը Հայաստանի համախառն ներքին արդյունքի (ՀՆԱ) շուրջ 6 տոկոսն էր: Երկրորդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի կառավարման 7-8 տարիներին բարձրՙ երկնիշ տնտեսական աճի շնորհիվ արտաքին պարտք վերցնելու մեծ անհրաժեշտություն 2000-ականներին չի եղել:

Սակայն, 2008-2009 թթ.ի համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամը բավականին ծանր հարված հասցրեց Հայաստանի տնտեսությանը, որի հետեւանքով 2009 թ.-ին ավելի քան 14 տոկոս տնտեսական անկում ունեցանք: Հայաստանի կառավարությունը սկսեց նոր պարտքեր վերցնել, քանի որ ճգնաժամի պատճառով նվազել էին նաեւ բյուջեի եկամուտները, իսկ ծախսերը (աշխատավարձներ, թոշակներ եւ այլն) պետք է կատարվեին: Արդյունքում, 10 տարվա ընթացքում արտաքին պարտքն աստիճանաբար ավելացավ, 2017 թ.-ի վերջում հասնելով 5 մլրդ 494 մլն դոլարի: Այսինքն, անցած 10 տարիների ընթացքում միջին տարեկան արտաքին պարտքն ավելացել է մոտ 400 մլն դոլարով եւ 2017 թ.-ին կազմել համախառն ներքին արդյունքի մոտ 45 տոկոսը:

Եվ ահա, 2018 թ.-ի մայիսին իշխանության է գալիս Նիկոլ Փաշինյանը եւ հայտարարում արտաքին պարտքի նվազեցման անհրաժեշտության, իսկ մի քանի ամիս անցՙ նվազման միտումի մասին: Սակայն իրականում նա սկսում է արտաքին պարտքի ավելացման նոր փուլՙ այն պարգայում, երբ համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամ չկա եւ մեր տնտեսության համար արտերկրից եկող այդ սպառնալիքը բացակայում է:

ՀՀ ընդհանուր պարտքըՙ ներքին եւ արտաքինը միասին վերցրած հատել է ռեկորդային 7 մլրդ դոլարի շեմը

Համաձայն վիճակագրական կոմիտեի, ՀՀ արտաքին պարտքն այս տարվա սեպտեմբերի 30-ի դրությամբ կազմել է 5 մլրդ 543 մլն դոլարՙ մեկ ամսվա ընթացքում ավելանալով ավելի քան 121 մլն դոլարով: Հենց սա է երբեւէ եղած Հայաստանի արտաքին պարտքի ամենաբարձր ցուցանիշը:

Տեղեկացնենք, որ արտաքին պարտքը կազմված է ՀՀ Կառավարության պարտքից եւ ՀՀ Կենտրոնական բանկի պարտքից: Կտրուկՙ 123,5 մլն դոլարով ավելացել է ՀՀ կառավարության պարտքը, հասնելով 5 մլրդ 31 մլն դոլարի: Մինչդեռ ՀՀ Կենտրոնական բանկի պարտքը նվազել է մոտ 1 մլն դոլարով, կազմելով 512 մլն դոլար:

Տեղեկացնենք նաեւ, որ բացի արտաքին պարտքից, Հայաստանի Հանրապետությունն ունի նաեւ ներքին պարտք, որի հետ միասին էլ կազմվում է ՀՀ ընդհանուր պարտքը:

Ներքին պարտքը պետական պարտատոմսերն են, որոնք պետությունը վաճառում է բնակչությանը որոշակի տոկոսային եկամտաբերությամբ վերջինիս համար: Այն հիմնականում ՀՀ դրամով բանկային ավանդների տոկոսադրույքին մոտ եկամտաբերություն է ունենում եւ ընկալվում է որպես ավելի հուսալի միջոց, քան բանկային ավանդը, քանի որ պետությունն է պարտավորվում հետ վերադարձնել գումարն ու վճարել տոկոսները: Այսինքն, պետությունն, ըստ էության, տոկոսով պարտք է վերցնում բնակչությունից: Խոսքը 12-13 տոկոսադրույքով եկամտաբերություն ունեցող պետական պարտատոմսերի մասին է, որ թանկ փող է պետության համար: Մի խոսքով, սեպտեմբերի 30-ի դրությամբ ՀՀ ներքին պարտքն էլ կազմել է 1 մլրդ 507 մլն դոլար:

Այսպիսով, ներկա պահին ՀՀ ընդհանուր պարտքըՙ ներքին եւ արտաքին միասին վերցրած, հատել է ռեկորդային բարձր շեմՙ 7 մլրդ դոլարը եւ կազմել 7 մլրդ 51 մլն դոլար: Սա է այժմ կառավարության եւ նրա ղեկավարի կառավարման արդյունքը :

Ե՞րբ է վտանգավոր արտաքին պարտքի ավելացումը

Արտաքին պարտքի ավելացումը ըստ էության մտահոգիչ չէր լինի, եթե գոյություն ունենային երկու հանգամանք, որ այսօր գոյություն չունեն:

Առաջինըՙ եթե ներգրաված վարկային միջոցներն ուղղվում են տնտեսական ակտիվության խթանման եւ ենթակառուցվածքների հիմնանորոգման ծրագրեր իրականացնելուն: Այսինքնՙ ճանապարհների, ջրագծերի կառուցմանը, ջրամբարների շինարարությանը, փոքր ու միջին բիզնեսի համար էժան վարկեր տրամադրելուն եւ այլն:

Երկրորդՙ եթե պարտքն ավելացնում է այնպիսի կառավարություն , որն ունի տնտեսական զարգացման մշակված եւ իրատեսական ծրագրեր, դրանք կյանքի կոչելու հմուտ եւ քաղաքական կամք ունեցող ղեկավար եւ թիմ:

Այն, որ ներկայումս կառավարության կողմից ձեռք բերվող նոր վարկերը ուղղվում են ոչ թե վերոնշյալ ծրագրերի իրականացմանը, այլ պետական բյուջեի դեֆիցիտի ֆինանսավորմանը, գաղտնիք չէ: Զարմանալին այն է, որ եթե, ըստ վարչապետի, պետբյուջեի եկամուտները գերակատարվում են, ինչո՞ւ ենք տասնյակ միլիոնավոր դոլարներ վերցնելով եւ արտաքին պարտքը ավելացնելով փակում պետական բյուջեի դեֆիցիտը :

Ինչ վերաբերում է երկրորդ հանգամանքին, ապա խոսել վարչապետ Փաշինյանի եւ նրա կառավարության հմտություններից, ծրագրերից կամ դրանց կյանքի կոչելու ունակություններից, նույնն է թե մաղով ջուր վերցնել:

Այսինքն, ակնհայտ է, որ արտաքին պարտքի ներկայիս ահագնացող ավելացումը ծանրանալու է բնակչության վրաՙ առանց երկրի տնտեսական զարգացմանը որեւէ օգուտ տալու: Հենց սա է արտաքին պարտքի ավելացման իրական վտանգը:

Սակայն, ինչպես նշեցինք, մեր երկրի բնակչությունն այժմ օլիմպիական հանդարտությամբ է հետեւում այդ գործընթացին, մեկ անգամ եւս ապացուցելով այն իրողությունը, որ անցյալ տարվա ապրիլ-մայիսին մեր երկրում տեղի ունեցածը ուղղորդված (արտաքին եւ ներքին) քարոզչության արդյունք էր, որի դառը պտուղները դեռ երկար ենք շարունակելու քաղել:

Աղբյուրը՝ azg.am