ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանի խոսքը

Բրիտանիայի միջազգային հարաբերությունների թագավորական ինստիտուտում

Շնորհակալություն, պարո՛ն Ռոբերթսոն,

Ես առաջին անգամ եմ «Չեթթըմ Հաուս»-ում և ուրախ եմ հյուրընկալվելու այսպիսի հեղինա­կավոր հաստատությունում:

Երբ ինձ փոխանցում էին այստեղ ելույթ ունենալու հրավերը, ես դեռ չգի­տե­ի, որ այս քննարկումը վարելու է իմ վաղեմի բարեկամն ու, եթե կարելի է ասել, «զինակիցը»' սըր Ռո­բեր­թսոնը: Հիմա ինձ համար կրկնակի հաճելի է մասնակցել այս քննարկ­մանը: Իսկ ինչու՞ զինակից. որովհետև մենք լորդ Ռոբերթսոնի հետ համատեղ լուրջ ճանապարհ ենք անցել, անգամ հասցրել ենք պայմանավորվել ու տեղակայել հայկական զորամիա­վորումների մասնակցությունը Կոսովոյի խա­ղա­­ղապահ առաքելությանը: Այնպես որ' ուրախ եմ և ողջունում եմ ձեզ, պարո՛ն Ռո­բերթ­սոն:  

Այսօր ուզում եմ այս հար­գար­ժան լսարանի առջև խոսել Հարավային Կով­կա­սի ու Հայաստանի մասին, խաղա­ղության ու սպառնալիքների, մեր տարածա­շրջա­նում ապրող ստեղծագործ մարդկանց ու անվտանգության մասին, այն մասին, թե արդ­յո՞ք քաղաքականություն իրակա­նաց­նողները, քաղաքակա­նու­թյան վրա ազդե­ցու­թյուն ունեցողներն ու հասարա­կական կարծիք ձևավորող­ները միշտ են գործում իրենց իսկ դավանած արժեք­ների վրա հիմնվելով, և ի՞նչ չպետք է մոռանալ այս­օր' ավելի լավ «վաղը» վաստակելու համար:

Մարկ Տվենը շատ անկեղծ էր, երբ խոստովանում էր, որ լավ հանպատ­րաս­տից ելույթ պատրաստելը սովորաբար իրենից երեք շաբաթից ավել ժամանակ է խլում: Այսօր ես էլ եմ խոսք պատրաստել: Անվտանգության թեմայով իմ ելույթները իրականում ես սկսել եմ պատրաստել ավելի քան 20 տարի առաջ, Լեռնային Ղարաբաղում, երբ մի ողջ ժողովուրդ հայտնվեց բնաջնջման վտան­գի առջև և միայն այն պատճառով, որ հայ է ու ցանկանում է ազատ ապրել:

Կովկասի անվտանգության ինձ համար ընդունելի բանաձևը հաստատուն խա­ղաղության կերտումն է' հիմնված գոյություն ունեցող շահերի համադրման և մեր ժողովուրդների դավանած արժեքների վրա' ապրելու ու արարելու, բռնու­թյան բա­ցառման, մարդասիրության արժեքների վրա:

Հայաստանը հաստատապես հավատում է ազա­տու­թյան, խաղաղության ու համագործակցության արժեքներին: Մենք հավատում ենք, որ միայն տարա­ծաշրջա­նային համագործակցությունն ու երկխոսությունը կարող են հնարավոր դարձնել մեր ընդհանուր տեսլականը' խաղաղ ու կայուն տարա­ծա­շրջանի ձևա­վորումը: Իրականում Հարավային Կով­կասն այն տարածաշրջաններից է, որ­տեղ կան անհաղթահարելի թվացող բաժանարարներ, որտեղ պետությունների մի­ջազ­­­­գայնորեն ճանաչված քաղա­քական քարտեզը տարբերվում է իրակա­նու­թյու­նից, որտեղ փխրուն կայու­նությունը չափազանց խոցելի է, իսկ խաղաղության վե­րա­հաս­տատումը պահան­ջում է հսկայական ջան­քեր:

Տիկնա՛յք և պարոնա՛յք,

Եվրոպայի նորագույն պատմությունը համագոր­ծակ­ցության միջոցով հա­կա­­սու­թյուն­ները հաղթա­հարելու պատմություն է: Հայաստանը միշտ էլ հանդես է եկել հենց այդ դիրքերից: Դրան է միտ­ված մեր քաղաքա­կա­նությունը: Այդ ճանա­պար­հով ենք մենք նաև պատրաստ առաջ շարժ­վել հայ ժողովրդի համար կարևոր' Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդրի լուծ­ման ճանա­պարհին, մի հիմնա­խնդիր, որ անասելի մեծ ցավ ու կորուստներ է բերել իմ ժո­ղովրդին:

Մենք ականատես ենք եղել ամենադաժան էթնիկ զտում­ների և տեղա­հան­ման քա­ղաքակա­նության: Լեռնային Ղարաբաղի ժողովուրդն ազատ ապրելու իրավուն­քը ստիպված է եղել պաշտպանել արյան գնով' իրեն պարտադրված պա­տերազմի ընթաց­քում: Մենք պետք է գտնենք այնպիսի լու­ծումներ, որոնց իրա­­գործումը չի բերի նոր տեղա­հանումների և նոր էթնիկ զտում­ների: Մենք պետք է գիտակցենք, որ Ղարաբաղի ժողովուրդը համարում է, որ արդեն կարո­ղացել է մի կողմից վերա­կանգ­­նել ստալինյան բռնապետության ժա­մանակ խա­թար­ված պատմական արդա­րությունը, իսկ մյուս կողմից' երաշ­խա­վորել իր ֆիզի­կական գոյատևման համար անհրաժեշտ նվազագույն պայ­ման­ներ: Այս գիտակ­ցումով է, որ մենք շարունակում ենք բանակ­ցու­թյուններն Ադրբե­­ջանի հետ և այդ գիտակ­ցումով է, որ մենք ընկալում ենք խա­ղա­ղու­թյան այս գործըն­թացն ու միջնորդական ջան­քերը:

Իրականությունն այն է, որ Ղարա­բաղը երբեք չի եղել անկախ Ադրբեջանի մաս: Այն Ադրբե­­­­ջանի կազմ է մտցվել Սովե­տական Միության կուսակցական մարմնի որոշ­մամբ, որի Կովկասյան բյուրոյի նիստը, քամա­հրելով Ազգերի լի­գայի որոշումը և մերժելով ժո­ղովրդա­կան հան­րաք­վեն՝ որպես Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև սահմանների որոշման ժո­ղովրդա­վա­րական մեխա­նիզմ, 1921 թվականին, Ստա­լինի անմիջական ճնշման ներքո, ընթացակարգային խախ­տում­ներով որոշում է ընդու­նել Լեռնային Ղարա­բաղի բռնակցման մասին՝ այդ հայկական տարածք­ների վրա Ադրբե­ջա­նական ԽՍՀ կազմում ազգային ինքնա­վա­րություն կազ­մա­վորելու պայ­մա­նով: Այդպիսի լուծման հետ Ղարաբաղի բնակչու­թյունն այդպես էլ չհաշտ­վեց խորհրդա­յին ողջ ժա­մա­նակահատ­վածում: Չեմ ու­զում կրկին անգամ հիշեցնել խորհրդա­յին տա­րիներին Ադրբե­ջանի կողմից պե­տա­կան մակար­դակով տարվող հայա­թափման քա­ղա­քականության մանրա­մաս­ների և ղարաբաղցիների պարբերական ընվզումների մասին. դրանք քաջ հայտ­նի են բոլո­րին: Ուզում եմ միայն հիշեցնել, որ Լեռ­նային Ղարաբաղի ինքնավար մար­զը, ճիշտ այնպես, ինչպես 15 միու­թենական  հանրա­պե­տություն­ները, Խորհրդա­­­­յին միության կազ­մից դուրս է եկել հենց խորհրդային օրենք­ների տա­ռին, ինչպես նաև միջազգային բոլոր օրենքներին ու սկզբունք­ներին համա­պա­տաս­խան: Ցանկանում եմ ամփոփել ելույթիս այս հատվածը և կրկնել. Լեռնային Ղարաբաղը երբեք չի եղել անկախ Ադրբեջանի մաս, այն Ադրբեջանին բռնակցվել է Սովետական Միության կուսակցական մարմնի որոշմամբ, ինչի հետ ղարաբաղցիները երբեք էլ չեն հաշտվել և առաջին իսկ հնարավորության դեպքում օրինական ճանապարհով դուրս են եկել ԽՍՀՄ-ի կազմից:

Խնդիրը նուրբ ու զգայուն շատ կողմեր ունի: Ես հորդորում եմ բոլորին երիցս ուշադիր լինել ԼՂ հիմնախնդրի մասին հրա­պարակավ ար­տա­­հայտ­վելիս, հաշվի առնել բոլոր հարթություն­ները, հաշվի առնել հնա­րավոր հետևանք­­ներն ու կող­մերի ընկա­լումները և միշտ հենվել խնդրի մանրամասներին քա­ջա­ծանոթ ու դրա խաղաղ լուծման գործում մասնագիտացված կառույցների' այս դեպ­քում ԵԱՀԿ մոտե­ցում­ների վրա: Խնդիրը լուծում ունի միայն միջազգային իրավունքի' ազգե­րի ինք­նորոշման, տարածքային ամբող­ջականության և ուժի չկի­րառման սկզբունք­ների համատեքստում: Սա այսօր արդեն գիտակցում են հիմնհարցով զբաղ­վող բոլոր կող­մերը: Եվ չարժէ որևէ առիթով, խոսելով ԼՂ հակա­մար­տու­թյան մասին, ընգծված տոնայ­նություն տալ «տա­րածքային ամբողջակա­նու­թյուն» հաս­­կացությանը, առա­վել ևս, որ նույնիսկ այս հասկա­ցության եզա­կի­ու­թյան ըն­դու­­նումը ԼՂ հիմ­նախնդրի դեպքում ամենևին էլ չի նշանակում այն, ինչ փորձ է անում ներ­կա­­յացնել Ադրբեջանը:

Ես հռետորական հարց եմ տալիս բոլոր նրանց, ովքեր իրենց համարում են տա­րած­քային ամբողջա­կանության ջատագովներ: Իսկ ու՞ր էիք Սովե­տական մի­ու­­թյան փլուզ­ման ժամանակ սահմաններ էին փոխվում, ու՞ր էիք, երբ Հարավսլավիան էր տարբա­ժան­վում: Ինչու՞ եք կարծում, որ Ադրբե­ջանը կարող էր դուրս գալ ԽՍՀՄ կազմից, իսկ Լեռ­նային Ղարա­բաղը չէր կարող: Ինչու՞ եք կարծում, որ մեծ կայսրությունները կա­րող են տարբա­ժանվել, իսկ փոքրերը պետք է մնան: Որն է՞ հիմքը. անկայունությու՞ն: Չեմ ընկալում, չեմ ընդունում. անկայու­նու­թյան ամենամեծ հիմքը անարդար որոշումներն են:

Ադրբեջանը սպառել է իր կազմում ինքնավար կարգավիճակով փոքրա­մաս­նու­­թյուն­ների գոյա­տևման հանդեպ վստահության պաշարը: Նա ի վիճակի չի եղել և այսօր էլ ի վիճակի չէ նման ինքնավարությանը նույնիսկ ներքին անվտան­գության երաշխիքներ տալու: Մեկ այլ հայ­կական ինքնավարություն էլ կար Ադրբե­ջանի կազմում' Նախիջևանը, ի՞նչ եղավ. մեկ հայ էլ չմնաց: Արդյո՞ք այդ­պիսի երաշխիքները կարելի է հիմք ընդունել: Կասեք այն ժամա­նակվա Ադբե­ջանն ուրիշ էր, հիմիկ­վանը ուրի՞շ: Այս □ուրիշ□ Ադրբե­­ջանի պայ­ման­ներում 18 տարվա ընթացքում նույն Նախիջևանում ավելի շատ հայ­կական-քրիս­տո­նեական կո­­թողներ են ոչնչնացվել, քան նախորդ 70 տարիների ընթացքում: Իսկ մշա­կութային ժառանգու­թյունը պաշտ­պանող միջազգա­յին կազմակեր­պու­թյուններն ուղ­ղա­կի ոչինչ անել չկարողացան. նրանց Ադրբե­ջանը նույնիսկ այցելել և ավեր­ված հայ­կական կոթողները, կատարված վանդալիզմի  հետևանքները տեսնել արգելեց:

Միևնույն ժամանակ Հարավային Կով­կա­սում շարունակվում է սպառա­զի­նու­­թյուն­ների մրցավազքը, շարունակվում է լայն թափով: Այս մրցա­վազքը խիստ վտան­­գավոր է. վտանգավոր է Հարավային Կովկասի բոլոր ժողո­վուրդ­ների հա­մար, Եվրո­պայի ու տարածաշրջանում շահեր ունեցող տերություն­ների համար, Կովկա­սում ներդրումներ կատարած կորպորացիաների համար, բոլորի համար: Սովո­րական սպա­ռազի­նությունների համար գոյություն ունեցող բոլոր թույլատ­րելի չափա­քա­նակ­ները գերազանցող Ադրբեջանն այսօր որևէ լուրջ գնահա­տականի ըստ էության չի արժանա­նում: Իսկ այն զենքը, որն այսօր կուտակում է Ադրբեջանը, եթե նույնիսկ չկրա­կի Ղարաբաղի հետ պատե­րազ­մում, ապա միևնույն է' ինչ-որ տեղ կրակելու է: Հարցն այն է, թե որտեղ և երբ: Երբ առա­ջատար պետություն­ները մեծ գումարներ են ծախսում նավթ գնելու համար, չեմ կար­ծում, թե այդ երկրների համար պետք է միևնույնը լինի, թե ինչի վրա են ծախս­վում իրենց գումարները: Փաստն այն է, որ հենց այդ գումարները կարող են այնո­ւհետև դառնալ շատ ավելի մեծ վտանգների աղբյուր, ինչի օրինակներ մենք տեսել ենք:

Հայաստանն ու Ղարաբաղը երբեք պատերազմ չեն սկսել ու չեն էլ սկսի: Մենք ատում ենք պատերազմը, ատում ենք ողջ հոգով և դրա համար մենք ունենք լրջա­գույն պատճառներ. մեր սերունդը ստիպված է եղել ուղիղ նայելու մահվան աչքե­րին, տեսել ու կորցրել է ավելին, քան կարելի է ենթադրել: Բայց մենք գիտակցում ենք, որ պետք է պատրաստ լինենք պատերազմի այն դեպքի համար, երբ ուրիշները ցան­­կանան դա: Եվ մենք չենք կարող աչք փակել հարևան երկրից անընդհատ եկող պատերազմական սպառնալիքների վրա, երբ անգամ երկրի Նախագահի ամա­նորյա ուղերձն իր ժողովրդին գրեթե ոչնչով չի տար­բերվում ճակատամարտի մղող խմբապետի վարքագծից: Պա­տե­րազմի հռե­տորությունը Կովկասում սաստկանում է: Հայաստանը հոխոր­տանքներին գե­րա­զանցապես չի պատասխանում: Ինչպես Ջոն Քեննեդին է նշել. «Մենք կարիք չու­նենք սպառնալիքներ տեղալու, որպեսզի ապացուցենք, որ հաստա­տակամ ենք»: Բայց դրանով հարցը չի լուծվում: Հոխորտանքը նույնպես բռնություն է, իսկ բռնու­թյու­նը բռնություն է ծնում:

Զավեշտն այնտեղ է հասել, որ հարյուրավոր միլիոններ մսխող ադրբեջա­նական քարոզչությունը ամենուր և անընդհատ փորձում է ագրեսորի պիտակ կպցնել Ղարա­բա­ղին, մարդկանց, ովքեր ստիպված են եղել զենք վերցնել բառա­ցիորեն չբնա­ջնջվե­լու համար: Նման գործելաոճը հիշեցնում է ֆրանսիա­կան ասաց­վածքը. «Այս արա­րածը շատ կատաղի է. հենց հարձակվում ես' սկսում է պաշտ­պան­վել»: Իրակա­նությունն այն է, որ Ղարաբա­ղում ապրող ժողովուրդը այսօր էլ և միշտ պատ­րաստ է լինելու պաշտ­պա­նել գոյու­թյան իր իրավունքը, պաշտ­պանել իր արժեք­ները, իր եկե­ղեցիներն ու խաչքարերը:

Այսօր Լեռնային Ղարաբաղի Հան­րապետությունը կայացած պետություն է իր կառույցներով, բանակով և որ ամենա­կարևորն է' սեփական ճակատագիրն ինք­նուրույն տնօրինող քաղաքա­ցիներով։ Այսօր ի դեմս Արցախի' մենք, ինչպես նաև ողջ միջազգային հանրությունը, գործ ունենք ազատության, ինքիշխա­նության և ժո­ղովրդավարության իդեալները կյանքի կոչող արդիական հանրա­պետու­թյան հետ, որ ի հեճուկս բոլոր օբյեկտիվ և արհեստական դժվարու­թյունների, ծանր փոր­ձու­թյուն­ների, առաջընթաց է ապրում, կայացնում պետա­կան-ժողովրդավա­րական ինստիտուտները, զարգացնում իր տնտեսությունն ու մշակույթը, պաշտ­պա­նում խա­­ղա­ղությունը։ Եվ ամենևին էլ պատահական չէ, որ հեղինակավոր «Ֆրիդըմ Հա­ուս» կազմակերպությունը իր «Ազատությունն աշ­խար­հում» զեկույցում Լեռնա­յին Ղարաբաղի Հանրապետությունը դասում է աշ­խարհի մասամբ ազատ ժո­ղովրդա­վարության երկրների շարքը, մինչդեռ Ադրբե­ջանը նույն դասակարգման հա­մա­ձայն համարվում է անազատ: Ինչպես ասում են' մեկնաբանություններն ավելորդ են...

Եզրակացությունը միանշանակ է. անցել են սեփական հողի վրա ապրող ժո­ղովրդի գաղութացման ժամա­նակ­ները: Մեր համոզմունքն է, որ ղարաբաղյան հա­կա­մարտության կարգավո­րումը պետք է հեն­վի մարդու իրավունքների և Ղարաբաղի ժո­ղովրդի' որ­պես հավաքական ինքնության ար­տացոլողի կամ­­քի վրա: Միայն այդ դեպքում լու­ծումը կարող է լինել տևական, իրա­կանանալի և խա­ղաղ: Այդպիսի լուծման այլընտրանքը Ղարաբաղի ժողովրդի համար բռնի վե­րադարձն է Ադրբե­ջանի կազմ, ինչն անխուսափելիորեն կբերի Լեռնային Ղա­րաբաղի հայա­թափու­թյանը: Ինչպես ասում են' երրորդը տրված չէ: Մանավանդ, որ վերջին 20 տարվա ընթացքում ԼՂ բնակչության ճնշող մեծամասնությունը Ադրբեջանի կողմից ո­րակ­վում է որպես «հանցագործ»: Հետևաբար, հաշվի առնելով նման այլընտ­րանքի հետևանքները, մենք հստակորեն բացառում ենք որևէ ճնշման տակ Ղարաբաղի հարցում այնպիսի զիջումների գնալը, որոնք կվտանգեն Արցախի ժողովրդի ֆիզիկական գոյությունն ու անվտանգությունը, արժանավայել ապ­րելու իրա­վուն­քը:

Հարգելի՛ գործընկերներ,

Համոզված եմ' Հայաստանի և Թուրքիայի միջև ընթացող երկխոսությունը և դրա ներկա ընթացքը ձեր հետաքրքրությունների շրջանակում է: Ընդհանրապես նկատել եմ, որ փորձագիտական շրջանակներն ամենուր առավել աչալրջու­թյամբ են հետևում ու վերլուծում այս գործընթացը: Հիշեցնեմ, որ Նախագահ Գյուլին Հա­յաս­տան հրավիրելու և Հայաստան-Թուրքիա երկխոսությունը սկսե­լու իմ նախա­ձեռնությունն առաջին անգամ ես հնչեցրել եմ հենց փորձագետների այսօրինակ հավաքի ժամանակ' Մոսկվայում, ինչը մեծ արձագանք գտավ ուղ­ղա­կի րոպեներ անց:

Վերջին մեկ տարվա ընթացքում մենք բավական առաջ ենք շարժվել Թուր­քի­այի հետ առանց նախապայմանների բնականոն հարաբերություն­ներ հաս­տատ­ելու ճա­նա­­պար­հին: Հայաստան-Թուրքիա հարաբերությունները մենք դի­տում ենք շատ ավելի լայն' տա­րածաշրջանային և միջազ­գային համա­տեքս­տում: Վստահ եմ, որ անցել է փակ սահ­ման­ների և վերջնագրերի ժամանակը: Այսօրվա աշխարհի գու­նա­պնակը շատ ավելի ըն­դար­ձակ է, քան պարզապես սևն ու սպի­տակը: Մենք պետք է բոլորս գիտակ­ցենք դա և ստեղ­ծենք հնարա­վո­րություններ բնականոն շփում­­­­­ների, ­գոր­ծակ­ցու­թյան, երկխո­սու­թյան համար: Եվ դա անհրա­ժեշտ է անել ոչ մի­­այն այն պատ­ճառով, որ դրանից կշահեն Թուր­քիան ու Հայաս­տանը, այլ որով­հետև դրանից կշահի ողջ տարա­ծաշրջանը, հետևա­բար և' Եվրոպան:

Մենք իրոք մոտեցել ենք մի հանգրվանի, երբ հնարավորություն կա հաս­նելու առկա իրա­վիճակի լուրջ փոփոխության: Դա առանց նախապայման­ների, առանց երրորդ երկրների հար­ցերով երկ­կողմ հարաբե­րությունները պայմա­նավո­րելու հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թյան ու­ղին է: Այս պահին մենք ունենք Հայաս­տանի և Թուրքիայի միջև դիվա­նագիտական հարաբերությունների հաս­տատման և երկ­կողմ հարա­բերությունների զարգացման շուրջ ստորագրված արձա­նագրու­թյուն­ներ, որոնք այժմ սպասում են երկու երկրների խորհրդարանների վավե­րաց­մանը:

Հայաստանում վավերացման գործընթացն ընթանում է սահմանված կար­գով և առանց անհարկի ձգձգումների, ինչի վկայությունն է ՀՀ Սահմանա­դրական դատա­րանի որոշումը' սահմանված ժամկետից առավել քան մեկ ամիս շուտ: Ուշադրու­թյուն եմ հրավիրում այն փաստի վրա, որ Սահմանադրական դատարանը որոշումը կայացրել է միաձայն, առանց որևէ հատուկ կարծիքի. մի բան, որ իսկապես շատ խոսուն է: Հայաստանի Սահմանադրական դատարանը որոշել է, որ արձանագ­րու­թյուն­ները չեն պարունակում որևէ դրույթ, որը կարող է մեկնաբանվել որպես հակասող Հայաստանի Հանրապետության Սահմա­նադ­րության պահանջներին: Այդ որոշումն այս պահին ՀՀ Նախագահի նստա­վայ­րում է, և փաստաթղթերի ողջ փաթեթը պատրաստ է խորհրդարան ուղար­կելու հա­մար: «Չեթթըմ Հաուս»-ի այս հանդիպումից անմիջապես հետո ես պատ­րաստ­­­վում եմ հրա­­հանգել իմ աշխատակիցներին Հայաստանի ու Թուրքիայի միջև ստորա­գրված արձանագրություններն ուղարկել Ազգային ժողով' վավե­րաց­­ման գործընթացն սկսելու համար:

Այսօր, այս հեղինակավոր ամբիոնից ես վերահաստատում եմ Հայաստանի Հանրապետության հետևողական նվիրվածությունն այս գործընթացին: Վե­րա­հաստատում եմ, որ որպես խորհրդարանական մեծամասնության քաղաքական առաջնորդ բացառում եմ Թուրքիայի կողմից արձանագրությունները, պայմանա­վորվածության համաձայն առանց նախա­պայմանների վավերացման դեպքում, Հայաստանի խորհրդարանի կողմից դրանց վավերացման տապալումը:

Թուրքիայի բարձրաստիճան պաշտոնյաներն անընդհատ խոսում են իրենց խորհրդարանի քաղաքական անկախության և դրա որոշման անկան­խա­տե­սելիության մասին: Ավելին, նրանք փորձում են ստանալ ոչ կուսակցական վավե­րացում' ապահովելով նաև ընդդիմադիր կուսակցությունների հնարավոր սա­տա­րումը: Դա հասկանալի է: Բայց պետք է նաև հիշեն, որ ի դեմս Հայաստանի' գործ ունեն մի երկրի հետ, որն իր հետևողականության ճանապարհին կանգ չառավ անգամ իշխող կոա­լիցիայի կարևոր դերակատարներից մեկին կորցնելու իրո­ղու­թյան առջև: Վստահ եմ, որ Նախագահ Գյուլն ու վարչապետ Էրդողանը, քաղա­քա­կան կամքի դրսևորման պարա­գայում, կգտնեն բավականաչափ աջակ­ցու­թյուն Թուր­քիայի խորհրդարանում մեծամաս­նություն կազմող իրենց կուսա­կից­ների շարքերում:

Մենք վստահ ենք, որ Հայաստան-Թուրքիա հարաբերությունների կարգա­վորումը կարող է դառնալ վերջին տասնամյակների խոշորագույն ներդրումը Հարավային Կովկասում խաղաղության և կայունության հաստատման գործում: Այդ տեսլականով առաջնորդվելով' մենք համաձայնել ենք ընթանալ առաջ առանց նախապայմանների' չպայմանավորելով մեր հա­րաբերությունները Թուր­­­­­քիայի կողմից Հայոց ցեղասպանության ճանաչման հանգամանքով: Բայց եթե հաստատվեն մեր կասկածները, որ Թուրքիայի նպատակը ժամանակ ձգձգելն է, և ոչ թե հարաբերությունները կարգավորելը, ապա ստիպված ենք լի­նելու դադարեցնել այս գործընթացը:

Չեմ կարող ասել, թե գործընթացը մինչ այս պահը հեշտ է ընթացել: Գաղտ­նիք չէ, որ Թուրքիայից անընդհատ հնչել են նախապայմաններ' կապված ԼՂ հիմնա­խնդրի կարգավորման հետ: Մինչդեռ ակնհայտ է, որ երկու գործըն­թաց­նե­րը կապե­լու փորձերը կվնասեն թե՛ Հայաստան-Թուրքիա հարաբերու­թյուն­ների կարգավոր­մանը, թե՛ ԼՂ հիմնախնդրի շուրջ ընթացող բանակցային գործըն­թացին: Միևնույն ժամանակ ես կարծում եմ, որ որպես գործելու և լուծումներ գտնելու ուղեցույց, Հա­յաստանի և Թուրքիայի միջև հարաբերություն­ների արագ կարգավորումը կա­րող է դրական լիցքեր տալ և ուղեցույց հանդիսանալ ղարա­բաղյան կարգա­վորման գործ­ընթացին:   

Ավելին ասեմ, ես ինքս եմ պատրաստվում հրավիրել Նախագահ Ալիևին Հա­յաս­­տան-Թուրքիա սահմանի հնարավոր բացման արարողությանը: Դա, իմ կար­ծիքով, կարող է լինել տարածաշրջանի համար շատ կարևոր և ինչ-որ տեղ նաև օրինակելի միջոցա­ռում, որն ակնառու կերպով ցույց կտա, թե ինչպես պետք է լուծվեն առ­կա խնդիր­նե­րը, որ յուրաքանչյուր, նույնիսկ ամենակարծրա­ցած հակա­մարտու­թյուններն ունեն լուծման ուղի, և այդ ուղին միայն բանակ­ցություն­ներն են ու իրա­կա­նու­թյունը բաց աչքերով տեսնել կարողանալը: Վստահ եմ' ԼՂ հիմնախնդրի լուծմանն օժանդակելու լավա­գույն հնարավորությունը սեփական երկրի օրինակով ցույց տալն է, որ խնդիրները կարո՛ղ են լուծվել և հսկայական օգուտներ բերել ողջ տարա­ծաշրջանին:

Տիկնա՛յք և պարոնա՛յք,

Հայերս, որպես ցեղասպանություն վերապրած ժողովուրդ, բարոյական պարտք ու­նենք մարդկության և պատմության առջև ցեղասպանությունների կանխ­արգելման հարցում: Մենք արել և անելու ենք ամեն ինչ' աջակցելու համար Ցեղասպանության կոն­­­վենցիայի շարու­նակական ոգե­կոչ­մանն ու հետևողական իրագործմանը: Ցե­ղա­սպա­նու­թյունը չի կարող հուզել միայն մեկ ժողովրդի, քանի որ այն հանցա­գոր­ծու­թյուն է ողջ մարդկության դեմ:

Երեկ ինձ հարցնում էին, թե ինչպես պետք է ներկայացնել Հայոց ցեղա­սպա­նության վերաբերյալ փաստերը Մեծ Բրիտանիային, և արդյոք ճանաչելով ցեղա­սպանությունը' Մեծ Բրիտանիան չի՞ վնասի Կովկասի անվտան­գությանը: Ես պա­տաս­խանեցի, որ կան բազմաթիվ երկրներ, որոնք այդ հարցում փաստերի ներկա­յացման կարիք չունեն, քանի որ այդ երկրները Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ ունեն սեփական հսկայական արխիվներ: Այստեղ այլ աշխատանքի կարիք կա:

Հայ-բրիտանական հարաբերությունների սկիզբը ԽՍՀՄ փլուզումը չէր: Այդ հարաբերությունների ակունքները գալիս են դարերի խորքից: Փոխադարձ հետա­քրքրու­թյան ու փոխգործակցության բացառիկ դրսևորում էր հայ ժո­ղովրդին պա­տու­հասած ողբերգությունների ու նրա հետագա ճակատագրի հան­դեպ բրիտա­նա­կան հասարակության անշահախնդիր հետաքրքրությունը: Դրա վառ վկայու­թյունն են բրիտանական հայասիրական հուժկու շարժումն ու այն բրի­տա­նացիների հիաց­մունքի արժանի մարդասիրական գործունեությունը, ով­քեր առա­ջինն արձագան­քեցին ու իրենց բողոքի ձայնն ու օգնության ձեռքը մեկնեցին ցեղա­սպանություն վերապրած հայ ժողովրդին: Հայոց ցեղասպանու­թյանը բրի­տա­նացիները իրազեկվեցին Ջեյմս Բրայսի, Առնոլդ Թոյնբիի, Ուիլ­յամ Գլադս­տոնի, Լլոյդ Ջորջի հայտնի աշխատություններից և հայտարա­րու­թյուն­ներից:

Լոնդոնի քաղաքապետն ու Քենթերբերիի արքեպիսկոպոսը, բազում այլ նշա­­­­նավոր բրիտանացիներ ցեղասպանության տարիներին հիմնեցին Հայ գաղ­թա­կանների հիմնադրամը (Armenian Refugees /Lord Mayor's/ fund), որն իր գոր­ծու­նեու­թյամբ կոչված էր թեթևացնելու հայ տարագիրների վիճակը: Այս անվա­նացանկը կարելի է շարու­նա­կել:

Եվ վերջապես Մեծ Բրիտանիայի, Ռուսաստանի և Ֆրանսիայի համա­հեղի­նա­կությամբ էր, որ 1915թ. մայիսին ընդունվեց համատեղ մի հայտարարու­թյուն, որում հայերի դեմ իրագործված բռնություններն ու կոտորածները որակվե­ցին որ­պես «հանցագործություն ընդդեմ մարդկության և քաղաքակրթության»:

Ինչ վերաբերում է ցեղասպանությունը ճանաչելով անվտանգությանը վնա­սե­լու մտավախությանը, իմ զրուցակցին ես հակադարձեցի, որ դա նույնն է, ինչ ընտ­րու­թյուն առա­ջարկել անվտանգության և արժեքային համակարգի միջև: Կար­ծում եմ, որ մեր տարածա­շրջանում տևական անվտանգությունը հնարավոր է միայն, եթե կա­ռուցված է խորապես գիտակցված արժեքային համակարգի վրա:

Տիկնա՛յք և պարոնա՛յք,

Հայաստանն այսօր աշխարհին ներկայանում է որպես կայուն, կանխա­տեսելի եւ հուսալի գործընկեր, որի մոտեցումներն ընկալվում ու գնահատվում են: Միջազ­գային կարևոր դերակատարներն ու կենտրոնները հարգանքով են վերա­բեր­վում մեր երկրին. երկիր, որն իր կեցվածքով ապացուցել է իր վստահելիու­թյունը' ինչպես տարածաշրջանային, այնպես էլ միջազգային երկկողմ ու բազ­մակողմ մակարդակ­ներում: Մեր արտաքին քաղաքականությունը կառուց­ված է փոխվստահության, փոխադարձ շահերի ու պարտավորությունների, ինչպես նաև համատեղ պատաս­խանատվության հիման վրա, որոնք միտված են տարա­ծա­շրջանում քաղաքական կայունության, անվտանգության, համերաշ­խու­թյան և տնտեսական զարգացման միջավայրի ստեղծմանը: Մենք բաց ենք բոլոր երկրների հետ նշված գործելաոճով հարաբերություներ կառուցելու և ամրա­պնդելու համար:

Թույլ տվեք ելույթս ավարտել հայ-բրիտանական բարեկամությունը խորհրդանշող մեծն Բայրոնից մեջբերումով. «Թերևս դժվար լինի գտնել մի ազգի տարեգրություն, որն առավել զերծ լինի ոճրագործու­թյուն­նե­րից, քան հայերինը ... սակայն ինչպիսին էլ լիներ նրանց ճակատագիրը, որը դառն է եղել, ինչպիսին էլ լինի նրանց ապագան, Հայաստանը հավետ կմնա աշ­խարհի ամենահետա­քըրքիր երկիրներից մեկը»: Մենք հավատում են մեր ապա­գա­յին, հա­վատում ենք, որ կայունությամբ ու բարգավաճմամբ, խաղա­ղությամբ ու մեր բարե­կեցությամբ 21-րդ դարում ևս կմնանք աշխարհի ամենա­հետաքրքիր երկրնե­րից մեկը:

Շնորհակալություն ուշադրության համար: