Հարցազրույց թուրքական GumHurriyet թերթի լրագրող Օզգուր Ուլուսոյի հետ

-Ըստ Ձեզ՝ Թուրքիայի խորհրդարանը կվավերացնի՞ հայ-թուրքական արձանագրությունները։

-Ես էլ չգիտեմ։ Մեր կառավարությունը շատ է զբաղվում այդ հարցով, բայց այդքան չի երևում, որ Հայաստանը ցանկանում է այդ հարցը լուծել։ Անձնապես ես չեմ կարծում, որ երկու կողմերն էլ ցանկություն ունեն տապալել գործընթացը, և կցանկանան մինչև վերջ հասցնել։ Ինչպես ասում են, հնարավոր է, որ գաղափարի հարցում որևէ սիմվոլիկ ժեստ լինի։ Եթե նման սիմվոլիկ ժեստ լինի, հնարավորություն և օգուտներ կտա։ Վարչապետն անընդհատ ասում է՝ Ղարաբաղի հարցը ծամծմվում է, ու եթե հիմա հանկարծ առանց որևէ ժեստի այդ հարցը ok ստանա, վարչապետի անձնական հեղինակությունը կտապալվի: Այսինքն, արդեն այն աստիճան է, որ մի քայլ պետք է։

-Հնարավո՞ր է, որ Թուրքիան մի կողմ դնի Ադրբեջանի շահերը, և Ձեր երկրի խորհրդարանը վավերացնի արձանագրությունները՝ անտեսելով Ադրբեջանին։

-Թեև մենք կարծում էինք, որ Ադրբեջանը մեր եղբայրն է, հայ-թուրքական գործընթացը նաև ցույց տվեց, որ, ըստ էության, մենք բազմաթիվ խնդիրներ ու հարցականներ ունենք։ Չեմ կարծում, որ Ադրբեջանը միանգամից 100%-ով նեղանա Թուրքիայից և գնա, բայց ամեն դեպքում մենք չէինք ուզենա, որ այդ եղբայրական ոգին մի քիչ կոտրվի։ Եվ հետո, եթե մենք հայ-թուրքական սահմանը բացում ենք Կովկասում կայունության, խաղաղության համար, կարծում ենք, որ այդ հարցի լուծումն էլ է իր դրական ազդեցությունն ունենալու ընդհանուր խաղաղության համար։ Հարաբերություններն Ադրբեջանի հետ շատ կարևոր են։ Սակայն մի կողմից սահմանների փակման պատճառն էլ է Ադրբեջանը։ Կարծում եմ, որ այսօր պետք է մեկ ուրիշ քայլ անել՝ սովորական շրջանակներից դուրս։

-Հայաստանը բազմիցս բարձրաձայնել է, որ հայ-թուրքական հարաբերությունների բարելավմանը գնում է առանց նախապայմանների։ Սակայն Թուրքիան որպես նախապայման առաջ է քաշում Ղարաբաղի հարցը։ Այդ պայմաններում մտավախություն չունե՞ք, որ Հայաստանն էլ իր կողմից, որպես նախապայման, կբարձրացնի Հայոց ցեղասպանության հարցը։

-Իհարկե։ Արձանագություններում չկա Ղարաբաղը, սակայն մի կողմից էլ կառավարությունն ասում է՝ շրջանային խնդիրները խաղաղ ճանապարհներով լուծենք, և այդպիսով ակնարկում է Ղարաբաղի հարցը։ Ճիշտ է, սկզբից ստորագրվեց, հետո Ղարաբաղի մասին հիշեցին, բայց չգիտեմ՝ ուրիշ զարգացումներ կլինե՞ն... սակայն ունենք այն, ինչ ունենք։

-Իսկ Թուրքիայում ներքին տրամադրություններն ինչպիսի՞ն են։ Հասարակությունը կո՞ղմ է հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորմանը և սահմանների բացմանը։ Ո՞ր տեսակետն է գերակշռում։

-Միանշանակ ասել չի կարելի։ Հիմնական մասը դրական է գնահատում, որ սահմանները պետք է բացվեն, հարաբերությունները բարելավվեն։ Իհարկե, կան նաև մոլեռանդներ, ովքեր կտրականապես դեմ են սահմանների բացմանը, հարաբերությունների բարելավմանը։ Սակայն կարող եմ ասել, որ պարզապես անտեղյակությունից մեծամասնության մոտ հնուց եկող կարծրատիպերով մնացել է, որ պետք է դեմ լինեն, սակայն եթե նրանց խորապես հարցնես՝ ինչո՞ւ ես դեմ, նրանք դրա պատասխանը չունեն։ Այսինքն, եթե սրա հաղթահարման համար կողմերը քաղաքական կամք ունենան և մի քիչ առաջ տանեն հայ-թուրքական հարաբերությունների բարելավումը, հարցականներ ունեցող բոլոր այդ մարդիկ միանշանակորեն դրական կարծիք կունենան։

-Թուրքիայում ի՞նչ են ասում՝ պատմաբանների ենթահանձնողովն ի՞նչ հարց պետք է քննարկի՝ Հայոց ցեղասպանության եղելությա՞ն հարցը, թե՞ դրա հետևանքների ու պատմական կնճիռների։

-Թուրքիայի պաշտոնական պայմանն էր, որ թողնենք՝ պատմությունը քննեն պատմաբանները, ու կարծում եմ, որ պատմաբանների հենց այս հանձնաժողովը Թուրքիայի այս ցանկության ի կատար ածումն է։ Այսինքն, ըստ էության, պատմական հանձնաժողովը Թուրքիայի պահանջով ու ցանկությամբ մտել է արձանագրությունների մեջ ու քննարկելու է հենց Ցեղասպանության հարցը։ Արխիվներին կնայեն, փաստարկներին կնայեն, կհասկանան, թե ինչ է եղել. շատ հարցեր կան, որոնք Թուրքիայում չեն քննարկվում, ու չգիտեն։ Կողմերն առաջարկներ կունենա՞ն, դրանք կքննարկվե՞ն, թե՞ ոչ՝ արդեն չեմ կարող ասել։

-Եթե Թուրքիայի խորհրդարանը չվավերացնի արձանագրությունները, ըստ Ձեզ՝ Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման գործընթացն ի՞նչ ընթացք կստանա։

-Թուրքիան կարծում է և համոզված է, որ եթե հայ-թուրքական բարելավման գործընթացը բնականոն շարունակվի, ապա, իհարկե, միջազգային արենայում ավելի կհանդարտվի Ցեղասպանության խնդիրը, և այլ երկրների խորհրդարանները մի քիչ ավելի զգուշությամբ կմոտենան այս հարցի քննարկմանը։ Եվ եթե միջազգային ասպարեզը մի քիչ հանգիստ թողնի Ցեղասպանության հարցը, հայ-թուրքական հարաբերություններն էլ դրանից կլավանան, որովհետև եթե միջազգային ասպարեզը Ցեղասպանության պատճառով ճնշումներ է գործադրում Թուրքիայի վրա, Թուրքիան էլ ստիպված արդեն այդ արդյունքը տեղափոխում է դեպի հայ-թուրքական վատթարացող հարաբերություններ։

-Այսօր՝ հենց այս պահին, Դուք պատրա՞ստ եք ձեր նախնիների գործած Ցեղասպանության համար ներողություն խնդրել։

-Որպես մարդ՝ ես ցավում եմ ողբերգական իրադարձությունների համար, սակայն ես և բոլոր մյուսները նախ և առաջ պետք է հասկանանք, թե իրապես ի՞նչ է տեղի ունեցել, որովհետև տարբեր կարծիքներ կան թե՛ այս կողմից, թե՛ այն, և ես կարծում եմ՝ ինչ-որ մի բան պիտակավորելուց առաջ արժե նախ և առաջ բոլոր-բոլոր կողմերին, բոլոր փաստերին ծանոթանալ ու հասկանալ, թե ի՞նչ է եղել, ու նոր սկսել մտածել՝ ինչ անել դրա հետ։ 

Զրույցը վարեց Արեգնազ Մանուկյանը