Հարցազրույց քաղաքագետ Սերգեյ Շաքարյանցի հետ

-ԵԱՀԿ դաշտային առաքելության շրջանակներում համանախագահների հայտարարության մեջ Ստեփանակերտ-Խանքենդի արտահայտությունը, «օկուպացված» տարածքներ ասվածը հայաստանյան մի շարք քաղաքագետներ ու փորձագետներ գնահատեցին սովորական երևույթ' նշելով, թե միշտ էլ այդպես է եղել։ Դո՞ւք ինչպես եք կարծում։

-Հայաստանի թուլության հետևանքով է, որ այսօր շատ ավելի հաստատակամ, ու հաճախ՝ նույն համանախագահները, սկսում են կիրառել այն տերմինները, որոնք անընդունելի են խաղաղ բանակցությունների գործընթացում, քանի որ նախևառաջ պետք է ճշտել և հիշել այն դրույթները, որոնցից նույն ԵԱՀԿ-ի միջնորդական առաքելությունը սկսել էր իր միջնորդությունը տվյալ հակամարտության կարգավորման մեջ։ Մենք պետք է հիշենք, որ այն ժամանակ «օկուպացված գոտի» նշում չկար։ Մենք հիմա ստանում ենք այն, որ ժամանակին Հայաստանը հրաժարվել է որոշ քայլերից, որոնք ուղղված կլինեին ապացուցելու, որ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունն ինքնորոշված և անկախ պետականություն է։ Վերջապես մենք հրաժարվել ենք բոլորին հիշեցնել, առաջին հերթին Ադրբեջանին, որ հենց Ադրբեջանը ժամանակին (պաշտոնական նամակներով, որոնք ուղղված են եղել Ստեփանակերտ) փաստացի ճանաչել է Լեռնային Ղարաբաղի անկախ լինելու փաստը։ Այսօրվա դրությամբ որոշ չափով ճշմարտացի է ԱՄՆ-ի դեսպանը՝ տիկին Յովանովիչը, երբ ասում է, թե առաջին անգամը չէ, որ համանախագահները կիրառում են Խանքենդի կեղծ տեղանունը։ Անձամբ ես մի տասն անգամ այն ժամանակվա համանախագահներին՝ Ֆասիեին, Բրայզային և Մերզլյակովին ուղղել եմ, որ նման տեղանուն գոյություն չունի որևէ մի քարտեզում, բացի ադրբեջանականից։ Մենք տեսնում ենք, որ անցնում են տարիները, սակայն համանախագահները շարունակում են կոպիտ սադրանք գործել ու կոպտորեն խախտում են բանակցային գործընթացի նորմերը, որոնք նույնիսկ 1992թ. հիմնված էին հավասարության պահանջների վրա։ Ու այսօր ադրբեջանամետ թեքում բացահայտ երևում է Մինսկի խմբի և ԵԱՀԿ-ի ղեկավարության բոլոր քայլերում...

–Իշխանությունները պնդում են, թե դա դիվանագիտություն է...

-Հասկանում եմ, որ կա դիվանագիտություն, բայց դիվանագիտությունը պետք է լինի նույնպես հավասարության սկզբունքով, նույնպես հանդուրժող՝ ինչպես ադրբեջանցիների նկատմամբ, այնպես էլ հայերի։ Դա մենք պետք է շատ խիստ քննադատենք, պետք է նաև քննադատենք մեր իշխանավորների և ոչ իշխանավորների լռությունը։ Հերիք ու բոլ եղավ, երբ փորձագետները պետք է կարծիք հայտնեն, այլ ոչ թե քաղաքական ու պետական գործիչները։ Ինձ թվում է՝ արդեն պետք է հարց հարուցել, թե բանակցային գործընթացներում սեփական ղեկավարությունը և այն մարդիկ, ովքեր այս կամ այն կերպ ընդգրկված են այդ գործընթացում, ինչո՞վ են զբաղվում։ Նրանք ընդհանրապես տեղյա՞կ են այդ հակամարտության էությունից։ Ես դեռևս 1997թ. հարց եմ ուղղել Լևոն Տեր-Պետրոսյանին, ու հիմա էլ այդ հարցը կարելի է ուղղել և՛ նախկին, և՛ գործող նախագահին. պարոնա՛յք, մեզ պետք չէ իմանալ՝ փաթեթայի՞ն է, թե՞ փուլային, մեզ պետք է միայն մի արդյունք՝ վերածե՛լ մեր ռազմական հաղթանակները քաղաքական հաղթանակի։ Իսկ թե դա ինչ ճանապարհով է լինելու, ազգին, բնակչությանը դա այդքան էլ հետաքրքիր չէ։ Բայց ազգին ու բնակչությանը հասկանալի է, որ նուրբ ու մանր հարցերում անընդհատ զիջելով՝ հնարավոր չէ հաղթանակի հասնել։ Հաղթանակը բերվում է միայն հարձակողական կամ հակահարձակողական քաղաքականության դեպքում։ Պետք է լինի համարժեք արժանի պատասխան, որը մենք 1996թ. դեկտեմբերից չենք լսում։ 1997թ. եղել է  լիսաբոնյան գագաթնաժողովը, ու որոշվել է, որ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբում համանախագահությունը պետք է վերանա ու դառնա եռանախագահություն, ու ԱՄՆ-ը պետք է հայտնվի այդ գործընթացում։ Ա՛յ, այդ ժամանակվանից մենք որևէ նորմալ համարժեք հակահարված դեռ չենք լսել, միմիայն զիջումներ ու զիջումներ։ Փորձում են մեկը մյուսի վրա բարդել գլխավոր մեղքի բաժինը ու ապացուցել, թե իրենից չէ, որ սկսվել է բանակցային գործընթացից Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության հետմղումը։ Դա չէ կարևորը, կարևորն այն է, որ դա տեղի է ունեցել լիսաբոնյան գագաթնաժողովից հետո։ Դա է կարևորը, ու մենք այսօրվա օրով պետք է փորձենք կոտրել այդպիսի տրամադրությունը։ Եթե պետք է կանգնեցնել գործընթացը, ուրեմն պետք է կանգնեցնել, ու պահանջենք, որ համանախագահները հրաժարվեն իրենց սխալ ադրբեջանամետ դիրքորոշումներից տարբեր հարցերում, ոչ թե միայն այն հարցում, թե Ստեփանակերտը Խանքենդի՞ է, թե՞ չէ։ Երբեք էլ Ստեփանակերտը Խանքենդի չի եղել։

-Այսօր տարբեր մակարդակներով կանխատեսվում է, թե դեկտեմբերին Աստանայում կայանալիք ԵԱՀԿ գագաթնաժողովում, հնարավոր է, ԼՂՀ հարցի շուրջ շրջանակային համաձայնագիր ստորագրվի։ Որքանո՞վ եք դա հավանական համարում։

-Նախևառաջ պետք է ճշտել, թե ում միջև պետք է ստորագրվի որևէ պայմանագիր։ Նույն համանախագահները որքան էլ ադրբեջանամետ հայտարարություններ են անում, այնուամենայնիվ հանաձայն են ու բազմիցս կրկնել են, որ առանց Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության ստորագրության որևէ քաղաքական գործընթաց հնարավոր չէ։ Եթե մենք իրոք քաղաքականություն ենք վարում, այլ ոչ թե զբաղված ենք պաշտոնակռվով, ապա միշտ հնարավորություն կունենանք կազմակերպելու, որպեսզի Լեռնային Ղարաբաղի ժողովուրդը ոտքի կանգնի ու կասեցնի այդ գործընթացը։ Բայց այսօր ես տեսնում եմ, որ ո՛չ ընդդիմադիր, ո՛չ իշխանամետ, ո՛չ էլ չեզոք քաղաքական ուժերը, և ո՛չ էլ Ստեփանակերտի իշխանությունները ոչինչ չեն անում, որպեսզի ժողովրդի ձայնն իրոք լսվի այնտեղ, որտեղ պետք է լսեն։ Մեր քաղաքական ուժերը զբաղված են ապագա ընտրություններով։ Ահա թե ինչում կարելի է մեղադրել ցանկացած քաղաքական ուժի, որը գոյություն ունի Հայաստանում, ու ասել, որ նա արդեն իսկ ազգի ու ժողովրդի շահերը չի արտացոլում։ Զբաղված են միայն իրենց սեփական գոյությունը պահպանելու գործով։

-Բանակցային գործընթացում ներգրավված մարդիկ շեշտում են, որ ԼՂՀ հարցի խաղաղ լուծումն այլընտրանք չունի՝ միաժամանակ նշելով, թե բանակցային գործընթացը չի կարող ձգձգվել, ենթատեքստով էլ ակնարկում, որ Ադրբեջանի ռազմական բյուջեն գնալով մեծանում է։ Ըստ Ձեզ՝ ի՞նչ է սա նշանակում։

-Սա բացահայտ շանտաժ է, ուրիշ ոչինչ։ Շանտաժ, որը վատ կողմից է բնութագրում ԱՄՆ-ին, Ֆրանսիային, Ռուսաստանին և այն երկրներին ու գործիչներին, որոնք այս դիրքորոշումը բռնելիս շարունակում են իրենց համարել իբր հայ ազգի բարեկամ։

-ԱՄՆ-ում ձերբակալված հայկական հանցավոր խմբի մասին ընդդիմության որոշ ներկայացուցիչներ և ԼՂՀ նախկին արտգործնախարար Արմեն Մելիքյանն ասում են, թե դրանով ԱՄՆ-ը ճնշում է գործադրելու ՀՀ իշխանությունների վրա՝ զիջումներ պահանջելով Արցախի հարցում։ Ձեր կարծիքով՝ դրանք իրար հետ ի՞նչ կապ ունեն։

-Ժամանակին, բոլոր նմանատիպ ձերբակալությունների ժամանակ, նմանատիպ կարծիքներ հայտնվել են։ Ես չեմ կարծում, թե դա կոնկրետ կապված է Արցախի հարցի հետ։ Եթե հարցը վերաբերում է ԱՄՆ-ի քաղաքականությանը, ապա նրա համար շատ ավելի կարևոր է, որ առաջ ընթանան հայ-թրքական արձանագրությունները, այլ ոչ թե Արցախի հարցը։ Նրանք Արցախի հարցը այդքան էլ չեն դիտում որպես մեխանիզմ, որը առաջ կմղի հայ-թրքականի առաջխաղացումը։ Ես գիտեմ, որ պետք է տրամաբանենք և օրինակ ցանկացած հանցավոր ցանցի ստեղծումը կապենք ՀՀՇ-ի իշխանակազմի՝ Հայաստանից գնացած մարդկանց հետ։ Դուք հասկանում եք, որ դրանք վերջին 5 կամ 10 տարում գնացած մարդիկ չէին, որովհետև նրանց մեծ մասը, ի տարբերություն այն պնդումների, թե բոլորը Հայաստանի քաղաքացի են, վաղուց իրենց քաղաքացիությունը փոխել են։ Ես համամիտ չեմ ո՛չ ընդդիմադիրների, ո՛չ էլ Արման Մելիքյանի կարծիքին, թե հենց դա կօգտագործվի Արցախի խնդրի հարցում Հայաստանի դիրքերը թուլացնելու համար։ Եթե դու պատրաստ չես զիջելու, որևէ բան չի ազդելու Արցախի հիմնահարցի կարգավորման գործում քո դիրքորոշման վրա։ Բայց եթե դու անընդհատ զիջողական դիրքորոշումներ ես դրսևորում, պարզ չէ՞, որ դա էլ կարող է օգտագործվել քո դեմ։ Հիշեցնեմ, որ այսօրվա ընդդիմադիր մի կուսակցության առաջնորդ, անունը չեմ ասի, ԱՄՆ-ի կողմից ձերբակալվել էր, քանի որ Իրանին վաճառել էր իրեն պատկանող ինչ-որ երկակի օգտագործման նյութ, որն այն ժամանակ արգելված էր վաճառել Իրանին, ու մեզ համոզում էին, թե քանի որ այդ քաղաքական գործիչը մի ավելի հզոր քաղաքական գործչի կրտսեր եղբայրն է, ապա ԱՄՆ-ը դրանով փորձում է ճնշում գործադրել մեր երկրի այն ժամանակվա վարչապետի վրա ու նույն զիջումները կորզել արցախյան հիմնահարցում։ Այդպիսի դեպքեր բազմիցս են կրկնվել։ Ուրիշ բան է, եթե Հայաստանն ինքն է պատրաստ զիջել, զիջել ու զիջել մինչև վերջ։ Սա հայտնի ՀՀՇ-ականի կարգախոսի նման է ստացվում, երբ նա պահանջում էր պայքար, պայքար մինչև վերջ, իսկ իրականում զիջում, զիջում մինչև վերջ է կատարել, և նույնիսկ բանակցել է թուրք ֆաշիստների առաջնորդի հետ։ Այդպիսի սև էջեր կհիշեք մեր ազգի պատմության մեջ, երբ Հայաստանի նախագահը Թուրքիայում կամ ցանկացած չեզոք տեղում գնում ու բանակցում է «Գորշ գայլերի» առաջնորդի հետ ու հետո ոչ մի բացատրություն չի տալիս իր հասարակությանը։ Սա զուտ դավաճանություն է։ Եվ եթե մենք հիմա բռնենք այդ զիջում-զիջում կարգախոսը, ապա այդ նույն դավաճանությունը կկատարենք, ինչ եղավ 90-ականներին։

Զրույցը վարեց Սյուզի Մելքոնյանը